Մեդիամաքսի բացառիկ հարցազրույցը Հայաստանի պաշտպանության նախարար Դավիթ Տոնոյանի հետ

 

- Պարոն նախարար, երբեմն թվում է, որ մեր հասարակությունը միշտ չի ռացիոնալ ընկալում «պատերազմ» և «խաղաղություն» եզրույթները: 

 

- Ես այդպես չեմ կարծում: Միգուցե խաղաղության ընկալման խնդիրները պայմանավորված են այն անկայուն անվտանգային միջավայրով, որում մենք ապրում ենք: 

 

Բայց պատերազմի ընկալումը շատ հստակ է, քանի որ Հայաստանում դժվար է գտնել ընտանիք, որն այս կամ այն կերպով փոխկապակցված չէ զինվորականների հետ: Պատերազմի ընկալումը, ընդհակառակը, շատ սուր է մեր մարդկանց մոտ, և նրանք վտանգները շատ ռացիոնալ են գնահատում: 

 

- Վերջին ամիսներին, երբ միջնորդները խոսում են «ժողովուրդներին խաղաղության պատրաստելու» մասին, դա հաճախ բացասական արձագանքի է արժանանում մեր հասարակության մոտ: Ինչո՞ւ են մարդիկ անհանգստանում խաղաղությանը պատրաստվելու մտքից:

 

- Կարծում եմ՝ ձևակերպման հեղինակները փոքր-ինչ այլ միտք են դնում այդ արտահայտության մեջ, իսկ Հայաստանում այն այլ կերպ է ընկալվում: Խաղաղությունը ընկալվում է որպես պարտություն: Դա նույն անկայուն անվտանգային միջավայրով ու նաև Ադրբեջանի ռազմաքաղաքական ղեկավարության պահվածքով է պայմանավորված:

 

- Հենց դա նկատի ունեի նախորդ հարցում, երբ ասում էի, որ ընկալումը, երբեմն, ռացիոնալ չէ: Խաղաղություն ասելով՝ ինչո՞ւ ենք բացասական բան ընկալում:

 

- Թերևս դա երկար տարիներ պաշտպանողական կեցվածք ունենալու, եղածով բավարարվելու մոտեցման հետևանք է: 

 

Խնդիր կա նաև այն առումով, որ մեր հասարակությունում ոմանք չեն գիտակցում, թե ինչ է կատարվել մինչև 1994 թվականը, երբ հաստատվեց զինադադարը: Մարդիկ հաճախ լավ չեն պատկերացնում, թե մենք որտեղ ենք գտնվում, ինչ խնդիր ենք լուծում, ինչ առաքելություն ունենք: Ինձ համար շատ վիրավորական է, երբ ծնողները, երբեմն, ասում են. «Ինչո՞ւ պետք է իմ որդին ծառայի Պաշտպանության բանակում» կամ ծառայությունն Արցախում ընկալում են որպես պատիժ կամ փորձանք: 

Մենք խնդիրներ ունենք հասարակությունում, որոնք պետք է լուծենք: Հաղթանակի կարևորությունը պետք է գիտակցվի և գնահատվի:

 

Մարդիկ, երբեմն, հայտնվում են հարևան երկրի վարած տեղեկատվական քաղաքականության ազդեցության տակ. Ադրբեջանը պնդում է, որ իրենք շատ ուժեղ են, հզոր են: Ադրբեջանին թվում է, որ մենաշնորհ ունեն խոսելու հաղթանակների կամ տարածքների մասին: Նման մենաշնորհ իրենք չունեն և չեն ունենալու:

 

- Բանակցային գործընթացի մասին որքանո՞վ եք տեղեկացված: Երբ ԱԳ նախարարը կամ վարչապետը հանդիպում են իրենց պաշտոնակիցներին, դուք տեղեկատվություն ստանո՞ւմ եք: 

 

- Չգիտեմ, թե նախկինում պաշտպանության նախարարները ինչ ծավալով են տեղեկացված եղել բանակցային գործընթացի մասին, բայց ես ունեմ բավարար տեղեկություններ և գիտելիքներ, որոնք ինձ և Գլխավոր շտաբի պետին թույլ են տալիս ճիշտ կազմակերպել մեր աշխատանքը: 

Ինչպես արդեն մի քանի անգամ ասել եմ, զինվորականների գլխավոր խնդիրն է նպաստավոր պայմաններ ապահովել երկրի քաղաքական ղեկավարության համար, որը բանակցություններ է վարում:

 

- 2018թ. հուլիսին Դուք ներկայացրեցիք Ձեր տեսլականը պաշտպանության համակարգի զարգացման վերաբերյալ, որը, կարծում եմ, շատ քիչ քննարկվեց փորձագիտական և քաղաքական շրջանակներում: Ձեր տեսլականի առանցքային կետերից մեկը սա էր. «Պետք է անցնենք իմացական վերափոխում՝ պարտականության զգացողությունը փոխարինելով առաքելության զգացողությամբ»: Ի՞նչ է պետք է անել, որ այս բառերը գործողություններ դառնան: Եվ արդյո՞ք այդ առաքելության զգացողությունը մինչ այդ չկար:

 

- Այդ շեշտադրումն անելիս ես խոսել եմ ոչ միայն Զինված ուժերի և պաշտպանական համակարգի, այլեւ մեր ամբողջ հանրության մասին:  

Երբ հանրությունն Զինված ուժերին ընկալում է զուտ որպես պարտականություն կատարողի, դա նշանակում է, որ բանակը սահմանափակ թվով խնդիրներ ունի լուծելու: Հայ ժողովուրդը և մեր Զինված ուժերը պետք է իրենց առջև թռիչքային նպատակներ դնեն, և հիմքում պետք է առաքելությունը լինի: Չենք կարող սահմանափակել մեզ կանոնադրությամբ, ժամանակով կամ տարածությամբ: Երբ առաջնորդվում ենք առաքելությամբ, անում ենք առավել, քան մտածում ենք, առավել, քան պլանավորում ենք, առավել, քան կարող ենք:

 

- Նախորդ տարվա քաղաքական փոփոխություններից հետո իրավապահ մարմինների ուշադրության կենտրոնում հայտնվեցին ինչպես Զինված ուժերը՝ «Մարտի 1-ի» գործով, այնպես էլ մարդիկ, որոնք դերակատարություն են ունեցել բանակի ստեղծման և կայացման գործում՝ Մանվել Գրիգորյանը, Յուրի Խաչատուրովը, Միքայել Հարությունյանը, Սեյրան Օհանյանը: Փոփոխություններ եղան Պաշտպանության բանակի ղեկավարությունում: Հաճախ կարելի է կարծիքներ լսել այն մասին, որ թիրախավորված պայքար է տարվում Զինված ուժերի դեմ: 

 

- Նախ եւ առաջ, մենք պետք է սառնասրտորեն սպասենք դատական գործընթացների ավարտին: Իմ խորին համոզմամբ, 2008թ. մարտի 1-ի դեպքերի հետ կապը Զինված ուժերի նախաձեռնությամբ չի եղել: Զինված ուժերը իրականացրել են որոշակի գործառույթներ, և եթե ապացուցվի, որ եղել են ոչ իրավաչափ գործողություններ, պատասխանատուները պետք է պատժվեն:

 

Ինչ վերաբերում է բանակի դերակատարությանը երկրի կյանքում, ապա մենք վարչապետի հետ համակարծիք ենք, որ Զինված ուժերը այլևս երբեք չպետք է որևէ մասնակցություն ունենան քաղաքական, նախընտրական կամ հետընտրական գործընթացներում:

 

- Տեսլականում ասել եք, որ «կոռուպցիոն որևէ դրսեւորում տեղ չպետք է ունենա բանակում»: Այսօր նման դրսևորումներ կա՞ն:

 

- Ռիսկայնությունը շարունակում է բարձր մնալ, բայց ջանքեր են գործադրվում ռիսկերի նվազեցման համար: Զինված ուժերում կոռուպցիոն երևույթները ոչ թե պատճառ են, այլ որոշակի խնդիրների հետևանք: Դրանց թվում են ռեսուրսների ոչ բավարար լինելը, սոցիալական որոշ խնդիրներ լուծելու ցանկությունը, անկատար ինստիտուցիոնալ կարգավորումները, երկրի տնտեսական հնարավորություններին անհամապատասխան քանակով Զինված ուժերը:

 

- Ի՞նչն ենք համարում կոռուպցիոն դրսևորում:

 

- Հիմնական խնդիրը կապված է գնումների հետ՝ փակ համակարգերում ռիսկայնությունը սովորաբար բարձր է լինում: Եվ պետք է շատ բաց խոսեմ նաև այն մասին, որ գնումներին վերաբերող օրենսդրությունը կոռուպցիոն դրսևորումների համար մեծ հնարավորություններ է ստեղծում:

 

- Տեսլականում նշել էիք. «Թույլ չենք տալու, որ հակամարտության կարգավորման գործընթացում, ինչքան էլ այն երկարաձգվի, հակառակորդը մեզ հետ խոսի ուժի դիրքերից և հետամտի առավելապաշտական նպատակներ»: Իշխանության ընդդիմախոսներն ասում են, որ 2018թ. աշնանը Դուշանբեում Փաշինյանի և Ալիևի ձեռք բերած պայմանավորվածությունը՝ լարվածության նվազեցման մասին, կաշկանդում է բանակին, երբ կարիք կա հակառակորդի հետ խոսել ուժի լեզվով:

 

- Մենք մեզ որևէ ձևով կաշկանդված չենք զգում: Միմյանց չթիրախավորելու պայմանավորվածությունը մինչ օրս հիմնականում պահպանվում է, սակայն եթե հակառակորդը որոշակի քայլեր ձեռնարկի, խստորեն կպատժվի: 

 

- 2016 թվականի փետրվարին՝ Ապրիլյան պատերազմից մոտ 2 ամիս առաջ, երբ պաշտպանության նախարարի առաջին տեղակալն էիք, ասել էիք, որ հայկական զինված ուժերը «ստատիկ պաշտպանությունից» կանցնեն «սանձահարման/զսպման համակարգին»: Ինչ-որ բան կանխազգո՞ւմ էիք:

 

- Ես դա կանխազգացում չէի անվանի: Պարզապես սառը հաշվարկ էր: 

 

- Վերջերս Նյու Յորքում ասացիք, որ ավելացնելու եք գրոհային ստորաբաժանումների քանակը, որոնք կարող են մարտական գործողություններ վարել հակառակորդի տարածքում: Կարո՞ղ եք որոշակի մանրամասներ ներկայացնել այդ ստորաբաժանումների մասին:

 

- Դրանք հատուկ գործողություններ իրականացնող ստորաբաժանումներն են, որոնք անհրաժեշտության դեպքում մեզ հնարավորություն կտան գործողությունները տեղափոխել հակառակորդի տարածք: Սադրանքի դեպքում հակառակորդի հետ առերեսվելու ենք իր տարածքում:

 

 - Այսպես կոչված «ասիմետրիկ պատասխա՞ն» ենք տալու:

 

- Սանձելու ենք հակառակորդին, որպեսզի հաջորդ անգամ նման քայլերի չդիմի: Խոսքը ոչ ստանդարտ քայլերի մասին է: Անհրաժեշտության դեպքում մեր գրոհային խմբերը կարող են քաոս ստեղծել հակառակորդի թիկունքում:

 

- Այսինքն, օրինակ, A կետում՝ հանդիպելով սադրանքի, մեր Զինված ուժերը կարո՞ղ են հարված հասցնել B կետում:

 

- Ոչ միայն B կետում: Նաեւ C, D, E կետերում:

 

- Ձեր՝ նախարար դառնալուց հետո սկսեցին քայլեր ձեռնարկվել Զինված ուժերը բազմաֆունկցիոնալ ռազմական ինքնաթիռներով համալրելու համար: Սա և՞ս պետք է դիտարկել ստատիկ պաշտպանությունից հրաժարվելու համատեքստում: 

 

- Սա կարող եք համարել «ասիմետրիկ պատասխան»: Մենք հնարավորություն կունենանք մեծ հեռավորության վրա ներազդել հակառակորդի վրա:

 

- Շուտով կլրանա մեկ տարին, ինչ դուք աշխատում եք վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հետ: Գո՞հ եք ձեր աշխատանքային հարաբերություններից:

 

- Այո՛, մենք ամենօրյա կապի մեջ ենք: Վարչապետը մեծ ուշադրություն է դարձնում Զինված ուժերին, ինչպես և միշտ արել են Հայաստանի ղեկավարները: Վարչապետը շատ լավ պատկերացնում է մեր առջև ծառացած խնդիրները և սրտացավ է դրանց լուծման հարցում:

 

- Դուք երկար տարիներ աշխատել եք Սերժ Սարգսյանի ենթակայության ներքո: Երբ համաձայնեցիք նախարար դառնալ Նիկոլ Փաշինյանի կառավարությունում, որոշ մարդիկ «դավաճանություն» անվանեցին դա: Ի՞նչ կասեք այդ մարդկանց:

 

- Եթե պաշտպանության նախարար դառնալը կարող է «դավաճանություն» գնահատվել, դա մտածելակերպի խնդիր է: 

Ես համոզմունք ունեմ, որ Հայաստանում ցանկացած քաղաքական փոփոխության պարագայում պաշտպանական համակարգը պետք է պահպանի ամրությունն ու կայունությունը: Եվ այդ գիտակցումը եղել է բոլոր ղեկավարների մոտ՝ բոլոր ժամանակահատվածներում:

 

- Պարոն նախարար, Ձեր որդին ծառայում է Արցախում, իսկ Ձեր աշխատանքի մեծ մասը կապված է Արցախում նոր պատերազմի հավանականության հետ: Ի՞նչ զգացումներ եք ապրում:

 

- Ես զգում եմ, որ այսօր Էդգարն իմ ուշադրության պակասն ունի:

 

Դավիթ Տոնոյանի հետ զրուցել է Արա Թադևոսյանը