Չորրորդ անգամ խախտելով 2020թ. նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը՝ ադրբեջանական կողմը 2023թ. ապիրլի 23-ին ապօրինի հսկիչ-անցագրային կետ է տեղադրել Արցախի Հանրապետությունը և Հայաստանի Հանրապետությունը միմյանց կապող միջպետական մայրուղու Քաշաթաղի (Լաչինի) միջանցքով անցնող ճանապարհահատվածում՝ Հակարիի կամրջի հարևանությամբ՝ այդպիսով պաշարման մեջ վերցնելով Արցախի Հանրապետության քաղաքացիներին՝ սովահարության մատնելով նրանց:

Նշվածի առնչությամբ հարկ է նշել, որ 2020թ. նոյեմբերի 9-ի հայտարարության 6-րդ կետի համաձայն «Լաչինի միջանցքը (5 կմ լայնությամբ), որը ապահովելու է Լեռնային Ղարաբաղի կապը Հայաստանի հետ,… մնում է Ռուսաստանի Դաշնության խաղաղապահ զորակազմի վերահսկողության ներքո:»: 

 

Հիշյալ փաստերով պայմանավորված առաջանում են, մասնավորաբար, հետևյալ հարցերը՝ 

 

• Ձեռնարկե՞լ է արդյոք միջոցներ Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախումբը նախականխելու, կանխելու Արցախի Հանրապետությունը և Հայաստանի Հանրապետությունը միմյանց կապող միջպետական մայրուղու արգելափակումը և հսկիչ-անցագրային կետի տեղադրումը:

 

• Եթե ռուսական խաղաղապահ զորախումբը ձեռնարկել է միջոցներ, ապա ինչո՞ւ ադրբեջանական կողմը չի ապամոնտաժել ապօրինի հսկիչ-անցագրային կետը:

 

2023թ. սեպտեմբերի 12-ին՝ արևելյան տնտեսական ֆորումի ութերորդ լիագումար նիստի ժամանակ, խոսելով ադրբեջանաարցախյան երրորդ պատերազմի և այդ համատեքստում Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախմբի մանդատի մասին՝ ՌԴ նախագահը, մասնավորաբար, հայտարարել է. «Մանդատը դեռ ուժի մեջ է։ …մարդասիրական բնույթի հարցերը, այնտեղ ցանկացած տեսակի էթնիկ զտումներ թույլ չտալը, իհարկե, չեն վերացել, ես լիովին համաձայն եմ սրա հետ։ Հուսով եմ, որ Ադրբեջանի ղեկավարությունը, ինչպես մեզ միշտ ասել է և մինչ օրս ասում է, շահագրգռված չէ որևէ տեսակի էթնիկ զտումներով։ Ավելին, ընդհակառակը, շահագրգռված է, որպեսզի այդ գործընթացը փափուկ տեղի ունենա։»:

 

Մեջբերումից պարզ է դառնում, որ ՌԴ նախագահը վերահաստատել է արցախահայության անվտանգությունն ապահովելու, Ադրբեջանի կողմից Արցախում հնարավոր էթնիկ զտումներ իրականացնելու հնարավորությունը կանելու ռուսական խաղաղապահ առաքելության հանձնառությունը:

 

Ինը ամիսներ շարունակ արցախահայությանը սովահար անելուց հետո, Ադրբեջանը, հինգերորդ անգամ խախտելով 2020թ. նոյեմբերի 9-ի հայտարարությունը, 2023թ. սեպտեմբերի 19-ին չորրորդ անգամ դիմելով ագրեսիայի, երկօրյա պատերազմի ընթացքում օկուպացրել է Արցախի Հանրապետության սահմանադրորեն ամրագրված տարածքի մնացած մասը` ցեղասպանության ենթարկելով Արցախի հայության մի մասին, իսկ մեծ մասը` ավելի քան 100.000 մարդ, բարեբախտաբար, մազապուրծ փրկվել է ցեղասպանությունից՝ վտարվելով իր բնօրրանից, որտեղ ապրել է մոտավորապես երեք հազարամյակ անընդմեջ:

 

Հիշյալ փաստով պայմանավորված առաջանում են հետևյալ հարցերը.

 

• Ձեռնարկե՞լ է արդյոք միջոցներ Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախումբը նախականխելու, կանխելու կամ դադարեցնելու ադրբեջանական ագրեսիան:

 

• Եթե ռուսական խաղաղապահ զորախումբը ձեռնարկել է միջոցներ, ապա ինչո՞ւ ադրբեջանական անօրինական զինված կազմավորման ստորաբաժանումները չեն դադարեցրել ագրեսիան և վերադարձել ելման դիրքեր:

 

Ադրբեջանի՝ 2023թ. սեպտեմբերի 19-ի ագրեսիայից հետո՝ 2023թ. հոկտեմբերի 5-ին՝ «Վալդայ» միջազգային ակումբի 20-րդ հոբելյանական լիագումար նիստի ժամանակ, խոսելով Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախմբի իրավական կարգավիճակի մասին, ՌԴ նախագահը, մասնավորապես, հայտարարել է. «Խաղաղապահների իրավունքները եզրափակվում էին մեկ բանում. հետևել հրադադարի պահպանման ռեժիմին։ Վերջ, մեր խաղաղապահներն այնտեղ այլ իրավունքներ չունեին և չունեն։ Միայն հետևել կրակի դադարեցման ռեժիմին. վերջ:»։    

 

Ինչպես ակնհայտորեն երևում է մեջբերումից, ՌԴ նախագահը հրաժարվել է իր՝ թե՛ 2020թ. նոյեմբերի 17-ին և թե՛ 2023թ. սեպտեմբերի 12-ին հնչեցրած հրապարակային հայտարարություններից: Բացի այդ, նա, փաստացի, դեմ է արտահայտվել նաև «Լեռնային Ղարաբաղում Ռուսաստանի Դաշնության զինված ուժերի ռազմական կազմավորումների օգտագործման մասին» ՌԴ Դաշնային ժողովի դաշնության խորհրդի 2020թ. նոյեմբերի 18-ի որոշման 1-ին կետում ամրագրված դրույթներին:

 

Այսպիսով, հիմնվելով վերոնշյալ փաստերի ու փաստաթղթերի վրա կառուցված վերլուծության վրա՝ կարող ենք պնդել, որ Ռուսաստանի Դաշնությունը, ի դեմս Արցախի Հանրապետությունում տեղակայված ռուսական խաղաղապահ զորախմբի, հրաժարվել է Արցախում իրականացվելիք թե՛ բանավոր և թե՛ գրավոր կերպով իր իսկ ստանձնած պարտավորությունների կատարումից:   

 

Ստեփան ՀԱՍԱՆ-ՋԱԼԱԼՅԱՆ

քաղաքագետ