«Ժամանակակից դրամատուրգիա» և «Դրամատուրգիական երկերի ընտրանի» մատենաշարերի տրամաբանական շարունակությունն է «Արդի հայ դրամատուրգիա» ժողովածուն, որը հրատարակվել է  Կալիֆորնիայի հայ գրողների միության կողմից՝ իմ նախաձեռնությամբ ու խմբագրմամբ։ Նախորդող տարիներին հրատարակելով նշյալ ժողովածուների վեց հատորները, մենք նպատակ ենք հետապնդել ամրացնել ազգային թատրոնի հիմքերը, կապող օղակ դառնալ Հայաստանի ու Սփյուռքի հայկական թատրոնների և դրամատուրգների միջև։ Այս կապակցությամբ քանիցս նվիրատվություններ են իրականացվել թատրոնների գրադարանային ֆոնդերին՝ գրական բաժիններին։

 

Գաբրիել Սունդուկյանի անվան ազգային ակադեմիական թատրոն, Հակոբ Պարոնյանի անվան երաժշտական կոմեդիայի պետական թատրոն, Գյումրու Վարդան Աճեմյանի անվան դրամատիկական թատրոն, Կապանի Ալեքսանդր Շիրվանզադեի անվան թատրոն, Վանաձորի Հովհաննես Աբելյանի անվան դրամատիկական թատրոն, Արտաշատի Ամո Խարազյանի անվան դրամատիկական թատրոն, Պատանի հանդիսատեսի անվան թատրոն․․․ և այլ թատրոններ ու թատերախմբեր, Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտի գլխավորությամբ՝ այլ կրթական հաստատություններ վաղուց ստացել են մատենաշարերի հատորյակները։ Այս նվիրատվությունները շարունակվելու են արդեն ժամանակակից դրամատուրգների մերօրյա ստեղծագործություններն ամփոփող «Արդի հայ դրամատուրգիա» գրքի միջոցով, որը, հույս ունեմ, կունենա իր հաղթարշավը։

 

Սույն հատորյակում ներկայացված են դրամատուրգներ Գևորգ Սարգսյանի, Սամվել Խալաթյանի, Բյուրեղիկ Մնեյանի, Գուրգեն Միքայելյանի, Զեմֆիրա Մկրտչյանի և տողերիս հեղինակի տարաժանր թատերգությունները։

 

Խորհրդային հասարակարգում ճանաչում գտած, գրականության ավագագույն սերնդի ներկայացուցիչ Գևորգ Սարգսյանը իր «Կախարդական սփռոցը» մանկական պիեսում ներկայացնում է կյանքային այն իրականությունը, որին ծանոթ լինելը անհրաժեշտ է մանկահասակ ընթերցողին և հանդիսատեսին։ Հաճախ, դաստիարակչական խրատները երեխայի համար լոկ խոսքեր են, վերացական բառեր, որոնց կարող են և ուշադրություն չդարձնել։ Իսկ թատրոնը, ներկայացումը, թեկուզ ընթերցանությունը, երեխայի համար շատ ավելի պատկերավոր է, ընկալելի և դրանով էլ՝ ուսանելի։ Պիեսում հեղինակը ներկայացնում է ծույլ ու անբան, մերձավորի բարին չկամեցող մեկին, ով անգամ «Անտառի ոգու» նվիրած կախարդական սփռոցի տված բարիքները չի ուզում կիսել մտերիմ մարդկանց՝ հարևանների ու ընկերների հետ։ Բայց կյանքն ու հեքիաթն, այնուամենայնիվ, ունեն մի շատ կարևոր ընդհանրություն՝ երբեք, և ո՛չ մի վատ արարք չի մնում անպատիժ, ինչպես անվարձահատույց չեն մնում մարդկային լավությունները։

ՀՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ, Վանաձորի Հովհ․ Աբելյանի անվան դրամատիկական թատրոնի գրական բաժնի վարիչ Սամվել Խալաթյանի «Լուսնային Ռապսոդիա՝ գայլերի որջում» թատերգությունը ներկայացնում է «բարձրաշխարհիկ» ընտանիքի ներքին խմորումները, մարդկանց, որոնց՝ հոր մահից առավել հուզում է այն ժառանգությունը, որին իրենք «արժանի» են ծննդյան իրավունքով։ Թեման ավելի քան արդիական է, որովհետև այսպիսի սոսկալի երևույթները, ցավոք, լայն տարածում են գտել մեր օրերում, երբ «մենք»-ը հաճախ վերածվում է «ես»-երի բանակի, իսկ «ընտանիք» հասկացությունը դառնում լոկ ձևակերպում՝ օտար աչքին ներկայանալի լինելու համար։ Բազմաթիվ են այսպիսի օրինակները, և շատ կարևոր են նման պիեսները  ո՛չ միայն որպես գրական-գեղարվեստական ստեղծագործություն՝ ընթերցողական լայն շրջանակներում, այլ բեմո՛ւմ։ 

 

ՀՀ վաստակավոր արտիստուհի, դերասանուհի, դրամատուրգ Բյուրեղիկ Մնեյանը, իր «Աշնանան և մանուկները» մանկական թատերգությամբ ընթերցողին և ապագա հանդիսատեսին կրկին տանում է դեպի բարու, ազնիվի ճանաչմանն ու ձգտմանը։ Անչափ կարևոր են այս տեսակ մանկական, կրթական գործերը, և, հատկապես, մեր օրերում։ 

 

Լեզվաբան, դրամատուրգ Գուրգեն Միքայելյանի «Մոռացված ժամանակի ահազանգը» պիեսը թեպետ հեքիաթային է, թվում է՝ թե անիրական, մտացածին հերոսների և դեպքերի մասին, բայց ամբողջացնում է մեր իրականությունը, կին-տղամարդ հարաբերություններում հաճախ հանդիպող «խաղը», որը երբեք ոչ մի լավ արդյունքի չի բերում։ Հաճախ, սիրտն ու հոգին մի բան են ասում,  բանականությունը և աշխարհընկալումը՝ մեկ այլ։ Այս բախման արդյունքում տուժում է մարդը, որին ընդամենը մի կյանք է տրված այս ամենի միջով պատվով  անցնելու համար։ Ես միշտ վստահ եմ եղել, որ ընտանիքների քայքայման պատճառը մեծամասամբ զույգերի՝ դեռ սիրահարության շրջանում նույնիսկ կեղծիքի գնով միմյանց դուր գալու անհասկանալի ձգտումն է։ Ուրեմն պետք է լինել այն,  ինչ կաս, անել այն,   ինչը համարում ես բարոյապես ազնիվ։ Եվ միայն այս դեպքում կգտնես քո այն կեսին, որն իրապես կհամապատասխանի քեզ, իսկ կառուցվող ընտանիքը ներդաշնակությամբ կշնչի։ Ցավոք, պիեսի հերոսները շատ ուշ հասկացան այս ճշմարտությունը, և պատմությունն ունեցավ ողբերգական ավարտ։

 

Զեմֆիրա Մկրտչյանի «Ժաննա» պիեսն իրապատում է, որտեղ երիտասարդ հերոսուհին իր սիրեցյալին, իր ապագա երեխայի հորը հասնել չկարողանալով՝  անձնասպան է լինում և կործանվում է երեք կյանք ու ճակատագիր։ Իսկ ի՞նչը կկանխեր ողբերգությունը։ Թերևս, ընտանիքի, մերձավոր շրջապատի հեռատեսությունը։

 

Տողերիս հեղինակի «Խնամախոս» կատակերգությունը ընկերական հարաբերությունները բարձր դասող գիտնականի մասին է, ում համար կարևոր է լեզվի անաղարտությունը, հայի՝ հայեցիությունը, ազգային արժեքների ընկալումն ու պահպանումը, մարդկային ամենավեհ արժեքների պահպանումը։ Այս օրերին, երբ մեր լեզուն հարվածներ է ստանում մեր երկրում ու մեր հայրենակիցների կողմից, այս թատերգությունը ուղերձ է հղում՝ ասելով՝ հայերեն խոսեք, հայե՛ր, արդար եղեք և շիտակ։

Գրականությունը և մշակույթն առհասարակ պետք է կարողանան քայլել ժամանակի հետ, խոսել ժամանակի քաղաքացու հետ՝ ժամանակի խնդիրների մասին։ Գրքում ներկայացված պիեսները  այդպիսին են, գրված այսօր, այսօրվա քաղաքացուն հասու լեզվով և, իհարկե, առաջարկող լուծումներով, որոնք անպայմանորեն մտածելու տեղիք պիտի տան։

 

           Մխիթար ՄՈՍ-ՄՈՒՇԵՂՅԱՆ

(Մուշեղ Մովսեսի Մխիթարյան)

           «Արդի հայ դրամատուրգիա» գրքի 

       կազմող և խմբագիր, դրամատուրգ