Առանց ժողովրդի Ժողովրդավարություն չի լինում


 

Արդարադատության նախարարությունը «Խղճի և կրոնական ազատությունների մասին» նոր օրենքի նախագիծ է տեղադրել իր կայքէջում: Այս ոլորտում մեզանում առկա խնդիրների մասին է հարցազրույցը ՀՀ կառավարության` Կրոնի գործերով և ազգային փոքրամասնությունների հարցերով վարչության պետ Վարդան ԱՍԾԱՏՐՅԱՆԻ հետ:

- Ինչո՞ւ հիմա ձեռնարկվեց օրենքի այդ փոփոխությունները, չէ՞ որ դրանց կարիքը մեզանում վաղուց է հասունացել

- Այդ օրենքում փոփոխությունների, լրացումների աշխատանքները վաղուց են կատարվել: Առնվազն 2008-ից ի վեր առաջին նախագծերն ի հայտ եկան: Հիմա Արդարադատության նախարարությունը նոր օրենքի նախագիծ է մշակել ու տեղադրել իր կայքէջում: Նախագիծն անցյալ տարի ուղարկվեց Վենետիկի հանձնաժողով, որտեղից խիստ քննադատող կարծիք ստացվեց, որովհետև հիմնական նույն դրույթները պահպանվել էին: Նորերի նկատմամբ նույնպես բացասական կարծիք էին հայտնել: Նախատեսվում է, որ առաջիկայում Արդարադատության նախարարությունը նախագիծը կներկայացնի կառավարության հաստատմանը, որպեսզի հետո այն որպես նախագիծ մտնի ԱԺ:

Այսինքն գործ կունենանք բավական երկար ընթացակարգի հետ: Բայց այդ ընթացքում հոգեորսության նորանոր փաստերի առաջ չենք կանգնի՞ :

- Մինչև հիմա գործող օրենքում հոգեորսության արգելանքը կա, բայց դրա սահմանումը չկա: Ոլորտը խիստ զգայուն է ոչ միայն ներսում շահերի բախման, այլ նաև միջազգային հանրության առումով: Այսինքն` եվրոպական արժեհամակարգի և կոնկրետ կառույցների: Վենետիկի հանձնաժողովի վերաբերմունքը նույնպես զգայուն է այն առումով, որ մեր ազգային ընկալումներն ու պատկերացումները հաճախ բախվում են եվրոպական որոշակի արժեհամակարգերին, և ստեղծվում է վիճակ, որը հանձնաժողովը համարում է անընդունելի: Այս իրավիճակում կարծում եմ` պետք է փորձել մեծ քննարկում ծավալել: Առաջին հերթին, արժե հրապարակայնացնել Վենետիկի հանձնաժողովի կարծիքը, որպեսզի հասարակության գոնե շահագրգիռ կողմը քաջատեղյակ լինի: Կարծում եմ` կրոնական կազմակեր պությունների մեծ մասը դրան տեղյակ է, և նրանց շահերն իսկապես պաշտպանվում են, բայց մյուս կողմից Հայաստանի բնակչության մեծամասնության շահերը կան: Եվ դրա պաշտպանները նույնպես պետք է լինեն, այսինքն ոչ միայն դրանք պետք է լինեն պետական մակարդակով, այլ նաև հասարակական: Ժողովրդավարական համակարգում ընդունված է, որ հասարակությունն ինքն է խնդիրը ձևակերպում, իսկ պետական համակարգը իրավական մեխանիզմի է վերածում: Հիմա պահը եկել է, որ հասարակությունն իր կարծիքը լրջորեն հայտնի: Վենետիկի հանձնաժողովը կարևոր խնդիրներում, այդ թվում նաև հոգեորսության մասով ասում է, որ կա խղճի, մտքի և խոսքի ազատության սահմանափակում: Հոգեորսություն ասածը որպես տերմին անընդունելի է, որովետև պրոզելետիզմը, որ անգլերեն, լատիներեն տարբերակն է, ընդհանրապես անհասկանալի է: Դավանափոխությունը, եթե խոսքը դրան է վերաբերում, թույլատրելի է, և դա իրավունք է համարվում. մարդն իրավունք ունի փոխել դավանանքը: Հետևաբար, խոսքը կարող է գնալ դավանափոխության ընթացքում անբարեխիղճ գործունեության մասին: Եվ ասվում է, որ ցանկացած իրավունքի սահմանափակում, որը օրենքի տեսք պիտի ստանա, պետք է լինի հասարակության սուր, ճնշող կարիքի տեսքով արտահայտված, ինչը պետք է հիմնավորի այդ քայլը: Ուրեմն որտե՞ղ պետք է երևա հասարակական այդ սուր կարիքը: Թերևս` դա տեսնում ենք ԶԼՄ-ներում հրապարակված հոդվածների և կարծիքների տեսքով:

- ԶԼՄ-ները բազմիցս անդրադառնում են այդ խնդիրներին :

- Գիտեմ: Բայց ես խոսում եմ այդ կարծիքների հիմքերի մասին: Ո՞ւր է այն հասարակությունը, մարդիկ, որոնք տուժել են այդ վիճակից, և ո՞ւր է նրանց հասարակական համապատասխան հակադարձումը: Երբ Եվրոպայում 30 տարի առաջ սկսվեց տոտալիտար աղանդների դեմ պայքարը, Ֆրանսիան բավական անսովոր դրսևորում ցուցաբերեց: Լինելով ազատության խորհրդակիրը, ինքը ստեղծեց պետական կառույց և նույնիսկ մեխանիզմներ մշակեց, որով սահմանափակումներ պետք է մտցվեին ու հակազդեին տոտալիտար շարժումների բացասական հետևանքներին: Այդ ժամանակ վարչապետին հարցրեցին, թե ինչպես է, որ սահմանափակումներ ենք մտցնում, նա մատնացույց արեց հասարակությանը և ասաց` հասարակությունն ինքն է դրա պահանջը դրել սուր կերպով: Եվ ժողովրդա վարությունը հենց դա է, որ արտահայտում է ժողովրդի կարծիքը:

Այս պահին մի ուրիշ հարց է առաջանում: Մենք հաճախ միջազգային օրենքները պարզապես արտագրում ենք: Բայց հիմա եկել է պահը, երբ մեր կենսական շահերն են պահանջում դա անել: Ինչո՞ւ չենք վերցնում հենց այդ օրինակը Ֆրանսիայից :

- Ֆրանսիան հեղինակություն ունի, դարերի ընթացքում ձեռք բերված պոտենցիա ունի, որի դիրքերից կարողանում է խոսել: Նրա փորձից փորձեցին օգտվել այլոք, բայց չստացվեց: Ավելին, Ամերիկան Ֆրանսիայի դեմ մեծ շարժում սկսեց այն առումով, որ ազատություններ են սահմանափակում: Եվ Ֆրանսիայի նման երկիրը փորձեց դիրքերը պահել: Այսօրվա դրությամբ Եվրոպայում խաղաղվել են, և այդ հարցերը կարգավորելու ինչ-որ ձևեր են գտնվել: Մեզ նման փոքր պետությունը դժվար թե կարողանա: Նույնիսկ Ռուսաստանի նման հզոր պետությունը հաճախ չի կարողանում այդ քայլերն անել: Մյուս կողմից համաձայն եմ այդ մոտեցմանը, որ ասում ենք` սովորաբար վերցնում ենք եվրոպական արժեքային համակարգերը: Բայց կարծում եմ` սխալ է այն մոտեցումը, որը նաև տվյալ դեպքում պնդում է Վենետիկի հանձնաժողովը` պահանջելով վերցնել եվրոպական պատրաստի ստանդարտներն ու կիրառել: Մենք զարգացող, ձևավորման ընթացքում գտնվող ժողովրդավարություն ենք, և ունենք մեր պատմական զարգացման ընթացքը: Դա հակառակ դեպքում դառնում է տոտալիտար ժողովրդավարություն: Սա ևս վտանգավոր երևույթ է, որին մենք սկզբից կամովին էինք գնում, որովհետև թվում էր, թե հեշտ է` վերցնել նորմը և կիրարկել: Բայց ժամանակին տեսանք` որպեսզի փոփոխությունը ազգային շահերից բխի, դրան պետք է մշտապես մասնակցի հասարակությունը: Ժողովրդավարությունը կխաթարվի, եթե ժողովրդի մասնակցությունը դրանում նվազի կամ վերանա: Ուստի, հասարակությունը պետք է կոնկրետ ձևակերպի, թե որտեղ է վտանգը, հետո դա պետք է արտացոլվի օրենքով: Իսկ օրենքն անպայման պետք է որոշակի լինի:

- Այսօր շատ ակտիվացել է հատկապես «Կյանքի խոսք» կոչված աղանդավորական կազմակերպությունը: Նրանում ընդգրկվել են մեր շոուբիզնեսի ճանաչված ներկայացուցիչներ, ովքեր կարող են օրինակ ծառայել մյուսների համար:

Նրանց կարծիքները լսելով, հասկանում ես, որ իրենք տեղյակ չեն ընդհանրապես և´ քրիստոնեությունից, և´ տվյալ կրոնական միավորման վարդապետությունից: Եվ երբ նրանց անվանում են աղանդ, վիրավորվում են, ասում են` մենք էլ ենք քրիստոնյա: Այստեղ նաև իմացության, իրազեկման պակաս կա, ինչը հատուկ է կրոնական կազմակերպություններին: Կարելի է տեխնիկական միջոցներն օգտագործել իրազեկման համար: Բայց կարծում եմ` քահանաների հետ դեմ առ դեմ զրույցի կարիք կա: Այդ դեպքում հասարակությունը թող հստակ ձևակերպի խնդիրը և առաջադրի, ասի` մենք ուզում ենք պարբերաբար ունենալ մեր կողքին այդ վարդապետին:

Մեր զրույցի ընթացքում Դուք նշեցիք այս ոլորտում մեր բազմաթիվ թերացումները, որոնք կարելի է երկար թվարկել: Ի՞նչ եք կարծում, ինչո՞վ են պայմանավորված այդ թերությունները:

- Ժողովուրդն ինքն իր իրավունքի տերը պետք է լինի: Պետք է դա հասկանա, իր իրավունքը ճանաչի և տեր կանգնի: Ժողովրդավարությունը դա է. կամ ժողովրդավար ենք, կամ հրաժարվում ենք դրանից և մեկին բերում ու ասում ենք` վստահում ենք քեզ, ինչ անելու ենք, դու արա:

Դա բարի թագավորի հեքիաթն է ստացվում, ինչը երբևէ չի լինում:

- Երբեմն լինում է: Կամ-կամ: Ժողովրդավարությունը վերևից չի լինում, ներքևից է լինում:

Արթուր ԴՈԽՈԼՅԱՆ