Հարուստ և առաջինը` աշխարհում

Տեխնիկական գիտությունների դոկտոր Վահան Համազասպյանը, լինելով էլեկտրոնիկայի մասնագետ, անկախացումից հետո փոխեց իր գիտական հետաքրքրություն ների ուղղությունը` ցանկանալով նպաստել հայկական արդյունաբերության զարգացմանը: Սկսեց ուսումնասիրել արևային էներգիայի արդյունավետ օգտագործման ուղիները: Նպատակներից մեկն էլ արևային էներգիան արդյունաբերության մեջ օգտագործելն էր, որը էներգետիկ ռեսուրսներ չունեցող Հայաստանին հնարավորություն կտար մի կողմից թուլացնել կախվածությունը արտաքին աշխարհից, մյուս կողմից էլ զարկ տալ աշխարհում դեռևս նոր զարգացող մի ուղղության:

Արևից էլեկտրական էներգիա ստանալն այսօր այլևս նոր ուղղություն չէ, քանի որ զարգացած երկրները վաղուց առաջ են անցել և նույնիսկ բնակելի թաղամասեր են կառուցել, որտեղ օգտագործվում է միայն արևային էներգիան: Սակայն, արևից էներգիա ստանալու և դրա միջոցով տարբեր բիզնես նախագծեր իրականացնելու հնարավորությունները դեռևս սպառված չեն: Այն այսօր արագ զարգացող ուղղություններից մեկն է և մեծ պահանջարկ է վայելում ողջ աշխարհում: Հուրախություն մեզ, հայկական գիտական միտքն այստեղ նույնպես մրցունակ է և կարող է առաջարկել այնպիսի լուծումներ, որոնք դեռևս չեն էլ մշակվել այլ պետությունների գիտնականների կողմից: Իսկ դա նաև կարող է մեծ շահույթ ապահովել Հայաստանին: Նման մի ծրագրի մասին է զրույցը Վահան ՀԱՄԱԶԱՍՊՅԱՆԻ հետ:

- Խնդրում եմ ընդհանուր գծերով ներկայացրեք Ձեր կողմից մշակված հելիոֆիկացիայի ծրագիրը. որո՞նք են դրա առանձնահատկությունները:

- Կան արևից ջերմային էներգիա ստանալու տարբեր եղանակներ, բայց մենք ընտրեցինք այնպիսի մի ճյուղ, որը չկա աշխարհում, որտեղ մենք կարող ենք հասնել որոշակի հաջողության: Արդեն 23 տարի է` զբաղվում ենք այս ուղղությամբ և ունենք հաջողություններ: Հաջողությունն այն է, որ այսօր արդեն պատրաստ ենք իրականացնել հելիոֆիկացիայի ծրագիրը, որը արևային տեխնիկայի զանգվածային կիրառման մասին է:

- Որքան մեծանում է նախագիծը, այնքան թանկանում է դրա արժեքը: Որքանո՞վ է Ձեր կողմից մշակած ծրագիրը հասանելի մեր գործարարներին կամ կոլեկտիվ տնտեսություններին:

- Ես կարող եմ ասել, որ դա թանկ չէ: Եթե փորձեմ թվերով ներկայացնել, ապա այն հիմնականում գյուղական բնակավայրերի համար է նախատեսված, և եթե 20 կիլովատանոց ջերմային էլեկտրակայաններ կառուցելու գումարը տրամադրվի այս ծրագրի իրականացմանը, ապա մենք այնքան ջերմային էներգիա կունենանք, որը հավասարազոր կլինի Հայկական ատոմակայանի հզորության հնգապատիկին: Մեր ծրագրով ջերմային էլեկտրաէներգիայի 1 կՎտ/ժամի արժեքը կազմում է 0,32 դրամ, իսկ սարքերը կարող են աշխատել 50 տարվա կտրվածքով և Հայաստանին կարող է տալ էներգետիկ անկախություն:

- Ի՞նչ սարքեր եք Դուք առաջարկում:

- Նախ, ամենափոքր սարքերը կարելի է օգտագործել սրճարաններ կառուցելու համար: Այն ավելի հարմար կլինի կառուցել լողափերում: Մենք հաշվարկել ենք, որ եթե աշխարհի բոլոր լողափերում տեղադրվեն հայկական արևային սրճարաններ, ապա միայն տեխնիկայի կտրվածքով կունենանք 2 տրիլիոն դոլարի ծավալներ: Այսինքն, եթե հայերը Սփյուռքում ունեցած իրենց կապերն օգտագործեն և ողջ աշխարհին սպասարկեն նման սարքերով, այդքան գումար կստացվի միայն դրանց կառուցումից: Եթե մինչ այս Հայաստանը լիներ հելիոֆիկացված, ապա, դիցուք, Հռոմի պապի այցը առաջին քրիստոնյա երկիր հնարավոր կլիներ օգտագործել և ասել, որ Հայաստանը նաև այն երկիրն է, որը առաջինն է հելիոֆիկացրել իր երկիրը: Այսինքն, մենք կկարողանայինք նաև աշխարհին ցույց տալ, որ հայն իսկապես արժանի է առաջինը կոչվելու, քանի որ ի վիճակի է աշխարհին նման հետաքրքրիր գաղափարներ մատակարարել և օգտակար լինել նաև այս հարցով:

- Սրճարաներից բացի այլ առաջարկներ նույնպե՞ս կան:

- Այո, մենք մշակել ենք արևային էներգիայով աշխատող մինի գործարանների նախագիծ, որը կարելի է օգտագործել չրեր, պահածոներ պատրաստելու համարΚ Այսինքն, աշխարհում այսօր գոյություն ունեցող էլիտար շուկային հնարավոր կլինի էկոլոգիապես մաքուր սննդամթերք մատակարարել: Հաշվարկել ենք, որ եթե յուրաքանչյուր համայնք ունենա իր մինի գործարանը, որը կառուցված կլինի մոտ 1000 քառակուսի մետր տարածքի վրա, ապա հնարավոր կլինի տեղում մշակել հումքը և հանել շուկա: Ձմռան ամիսներին էլ այն կարող է լուծել համայնքի դպրոցի, հիվանդանոցի կամ այլ օբյեկտների ջեռուցման հարցը:

- Այսօր գյուղական համայնքների ներկայացուցիչները կանգնած են նույնիսկ սեփական տունը կորցնելու վտանգի առջև: Ձեր կարծիքով, նման իրավիճակում որքանո՞վ հնարավոր կլինի մեր գյուղական համայնքներում արևային մինի գործարաններ կառուցել: Գումարը որտեղի՞ց պետք է հայթայթել:

- Ներկայումս մենք հարցը քննարկում ենք շվեդների հետ: Նրանք ցանկանում են, որ մենք մեկ հատ արևային չորանոց սարքենք Հայաստանում և մեկ հատ էլ` ԼՂՀ-ի Ճարտար գյուղում: Եվ եթե հնարավոր լինի մեր միրգը տեղում չորացնել և արտահանել Շվեդիա, շատ հետաքրքրի նախագիծ կստացվի: Եթե հողատարածք տրամադրեն, ես մնացած հարցերը կկազմակերպեմ:

- Ինձ թվում էր ամենադժվարը ֆինանսների խնդիրն է, որը փաստորեն Դուք լուծելի եք համարում: Այդ դեպքում ի՞նչն է խանգարում, որ նախագիծը կյանքի կոչվի:

- Շատ հետաքրքիր քաղաքական խնդիր կա, որն առաջին հայացքից նախանձի է նման, երկրորդն էլ այն հարցն է, որ եթե Հայաստանում էներգիայի ավելցուկ լինի, ի՞նչ պետք է անենք: Բայց ես դրանց չեմ հավատում: Իմ կարծիքով այստեղ մի նուրբ քաղաքական խնդիր կա, և դա է հիմնական խոչընդոտը:

- Ինչի՞ մասին է խոսքը:

- Իմ կարծիքով Հայաստանին թույլ չի տրվում արտադրություն զարգացնել և խնդիր է դրված Հայաստանը վերադարձնել նախորդ դարի 1918-20-ականների վիճակին, որպեսզի ցանկացած որոշում հնարավոր լինի ստիպելով ընդունել տալ: Եթե հայերն այսօր ցանկություն ունենան տնտեսություն զարգացնել, արտերկրի հետ կապեր զարգացնել և այլն, կմոռանան ցանկացած խնդիր, որն այսօր կա: Բայց, հավանաբար, աշխարհին պետք է սպառված, կործանված և կոտրած տաշտակի առջև կանգնած երկիր: Համենայն դեպս, ես հարցը ներկայացրել եմ կառավարությանը, Էկոնոմիկայի նախարարությանը, բայց արդեն մեկ տարի է` սայլը տեղից չի շարժվում:

- Այսինքն, եթե ես վաղը որոշեմ նման չորանոց կամ սրճարան կառուցել, ինձ թույլ չե՞ն տա կամ կխոչընդոտե՞ն:

- Խոչընդոտելու շատ ձևեր կան: Օրինակ` եթե ես վաղը 1 մլն դոլար ներդնեմ այդ գործում, ոչ մի երաշխիք չկա, որ գումարը կծառայի նպատակին, և կողքից չեն գա, չեն տանի, ու ծրագիրը չի տապալվի: Որևէ տարբերակ չկա, որ պետությունը պայմանագիր ստորագրի քեզ հետ և երաշխավորի, որ ծրագիրը կյանքի կկոչվի:

- Բնական է, որ երկիրը պատրաստ չէ երաշխավոր դառնալ: Կառավարությունը միայն զբաղված է հարկեր հավաքելով, գործարար աշխարհի համար անբարենպաստ օրենսդրական նախագծեր մշակելով: Եվ սա` այսպես ասած ազատ տնտեսական հարաբերություններ ասվածի իրենց պատկերացումն է: Սակայն այստեղ խնդիրն այլ է` ընդամենը պետք է թույլ տան և չխառնվեն: Ստացվում է, որ դա է՞լ է այդքան դժվար:

- Վերջերս Ավստրիայի դեսպանի հետ հանդիպման ժամանակ ՀՀ նախագահը նման միտք արտահայտեց, որ եթե ներդրողներ լինեն, մենք երաշխիքներ կտանք, որ նրանց գումարները չեն փոշիանա: Դրանից կարելի է եզրակացնել, որ պետական օրենքները դեռևս բավարար չեն նման ծրագրեր իրականացնելու համար, և լրացուցիչ երաշխիքներ են հարկավոր:

- Փաստորեն Ձեզ դա՞ Է կաշկանդում, որպեսզի հելիոֆիկացիայի ծրագիրը կյանքի կոչեք:

- Ընդհանուր իրավիճակն է կաշկանդում, որը հնարավորություն չի տալիս առաջ շարժվել: Մենք մշակել են սննդի մշակման մոտ 200 նոր տեխնոլոգիաներ, բայց ժամանակն է գաղափարներից անցնել սերիական արտադրության: Մենք հաշվարկել ենք, որ եթե կարողանանք մեր տեխնոլոգիաները ողջ աշխարհով մեկ կյանքի կոչել, միայն ծրագրի ներդրումից կունենանք 8 տրիլիոն դոլար, որը Հայաստանի արտաքին պարտքից ավել է մոտ 1600 անգամ: Նախ աշխատատեղեր կստեղծվեն: Բայց իշխանութ յուններն ամեն ձևով դեմ են այս գաղափարին:

- Դեմ ե՞ն, թե՞ պարզապես չեն կարևորում:

- Ոչ, ես ասեմ, որ այս նախագիծը նույնիսկ քննարկվել է Անվտանգության խորհրդում, երբ խորհրդի ղեկավարն Արթուր Բաղդասարյանն էր: Ի դեպ, այնտեղ շատ գրագետ մասնագետներ կան, քննարկեցինք, շատ հավանեցին և արդեն հարկավոր էր Ա. Բաղդասարյանի վերջնական որոշումը: Հետո ասացին, որ նա ձգձգում է հարցը, քանի որ նախագահը չի ուզում այն: Թե ինչո՞ւ` չեմ կարող ասել:

- Իսկ դիմե՞լ եք մեր տեղացի գործարարներին:

- Ես չեմ դիմել: Իմ ընկերներն են դիմել, բայց քանի որ մեր գործարարները Բիլ-Գեյթսեր չեն, որ իրենց ուժերով հարստացած լինեն և հասկանան, թե որ ներդրումն ինչ շահ կարող է բերել իրենց բիզնեսին, ուստի դժվար է նրանց հետ աշխատելը: Իսկ այն, ինչ մենք ներկայացնում ենք, ավելի հետաքրքիր գաղափար է, քան առաջին հայացքից երևում է: Հարցն արևային էներգիա ստանալուն չի վերաբերում, այլ արևային էներգիայի միջոցով տեխնոլոգիաներ մշակելուն: Ես գումար աշխատելու խնդիր չեմ դնում, բայց, եթե հատուկ հրովարտակ իջեցվի, որ Համազասպյանին չպետք է խանգարել, ես ամեն ինչ էլ կկազմակերպեմ: Չնայած դուք էլ գիտեք, որ հարկային մարմնի հետ շփվելիս անգամ այնպիսի տպավորություն ես ստանում, որ նրանց թվում է, թե բոլորը գողեր են և տարբերություն չկա առևտրակա՞ն ես, թե՞ գիտնական: Այնպես որ, խնդիրներն այնքան շատ են, որ հնարավոր չէ մեկ հոդվածով բոլորին անդրադառնալ: Ամենակարևորը մեր երկրում արտադրության կազմակերպումն է, որը կարող է ոչ միայն ռազմավարական խնդիրներ լուծել, այլև` երկիրը հանել այս իրավիճակից: