ԺՈ¬ՂՈՎՐ¬ԴԱ¬ՎԱ¬ՐՈՒԹ¬ՅԱՆ ՆԿԱՏ¬ՄԱՄԲ ՊԱ¬ՀԱՆ¬ՋԱ¬ՏԻ¬ՐՈՒԹ¬ՅՈՒ¬ՆԸ ԴԵՌ ՊԱՏ¬ՇԱՃ ԿԵՐ¬ՊՈՎ ՁԵ¬ՎԱ¬ԿԵՐՊ¬ՎԱԾ ՉԷ
Ա¬վարտ¬վե¬ցին հեր¬թա¬կան հա¬մա¬պե¬տա¬կան ընտ¬րութ¬յուն¬նե¬րը, եւ քա¬ղա¬քա¬կան գոր¬ծիչ¬ներն ան¬մի¬ջա¬պես սկսե¬ցին նա¬խա¬պատ¬րաստ¬վել հա¬ջոր¬դին: Իսկ հա¬սա¬րա¬կութ¬յու¬նը, առ¬հա¬սա¬րակ, ի՞նչ ս¬պա¬սե¬լիք¬ներ ու¬նի ընտ¬րութ¬յուն¬նե¬րից. փո¬փո¬խութ¬յուն ընտ¬րա¬կան գոր¬ծըն¬թա¬ցու՞մ, թե՞ փո¬փո¬խութ¬յուն¬ներ մեր երկ¬րում, մաս¬նա¬վո¬րա¬պես‘ իր կյան¬քում: Ա¬մեն ան¬գամ աս¬վում է, որ այս ընտ¬րութ¬յուն¬նե¬րը նա¬խոր¬դից մեկ քայլ ա¬ռաջ էին, եւ բա¬ցի այդ‘ էա¬պես բա¬րե¬լավ¬վել է ընտ¬րա¬կան օ¬րենս¬գիր¬քը եւ ընտ¬րութ¬յուն¬նե¬րի հետ ուղ¬ղա¬կի առն¬չութ¬յուն ու¬նե¬ցող օ¬րենք¬նե¬րը: Որ¬պես կա¬նոն‘ իշ¬խա¬նութ¬յուն¬ներն ա¬սում են, թե պետք է կյան¬քը բա¬րե¬լա¬վել աս¬տի¬ճա¬նա¬բար, եւ որ միամ¬տութ¬յուն է սպա¬սել հան¬րա¬յին կյան¬քի բո¬լոր ո¬լորտ¬նե¬րում շու¬տա¬փույթ հա¬ջո¬ղութ¬յուն¬ներ: Իսկ ընդ¬դի¬մա¬դիր¬նե¬րը գտնում են, որ պետք է տե¬ղի ու¬նե¬նան ար¬մա¬տա¬կան բա¬րե¬փո¬խում¬ներ, որ մեր եր¬կիրն ու ժո¬ղո¬վուրդն այդ¬քան սպա¬սե¬լու ռե¬սուրս չու¬նեն, եւ որ այդ աս¬տի¬ճա¬նա¬կան փո¬փո¬խութ¬յուն¬ներն ա¬մե¬նե¬ւին էլ միտ¬ված չեն մեր կյան¬քի բա¬րե¬լավ¬մա¬նը: Ո՞վ¬ է ճիշտ այս բա¬նա¬վե¬ճում: Բնա¬կան է, նա, ում փաս¬տարկ¬նե¬րը ընտ¬րութ¬յուն¬նե¬րի ժա¬մա¬նակ հա¬մո¬զիչ է հա¬մա¬րում ժո¬ղո¬վուր¬դը, քան¬զի հենց դա է լա¬վից լա¬վին ընտ¬րե¬լու փի¬լի¬սո¬փա¬յութ¬յու¬նը: Ես ցան¬կա¬նում եմ անդ¬րա¬դառ¬նալ այս անս¬պառ բա¬նա¬վե¬ճե¬րին այլ տե¬սանկ¬յու¬նից. որ¬քա¬նո՞վ¬ են դրանք տե¬ղի ու¬նե¬նում ի¬րա¬վա¬կան հար¬թութ¬յան վրա: Իշ¬խա¬նութ¬յուն¬ներն ա¬սում են, որ մին¬չեւ չու¬նե¬նանք լավ օ¬րենք, ոչ մի լավ նա¬խա¬ձեռ¬նութ¬յուն չենք կա¬րող կյան¬քի կո¬չել. պետք է օ¬րենսդ¬րո¬րեն ամ¬րագ¬րել ու կա¬նո¬նա¬կար¬գել տվյալ պա¬հի ի¬րո¬ղութ¬յու¬նը ու ա¬ռաջ գնալ է¬վոլ¬յու¬ցիոն ճա¬նա¬պար¬հով, ա¬վե¬լորդ շտա¬պո¬ղա¬կա¬նութ¬յու¬նը միայն կտա¬պա¬լի այդ նա¬խա¬ձեռ¬նութ¬յու¬նը: Իսկ ընդ¬դի¬մութ¬յան փաս¬տարկ¬ներն էլ հե¬տեւ¬յալն են‘ մին¬չեւ չբա¬րե¬լավ¬վեն հա¬սա¬րա¬կա¬կան հա¬րա¬բե¬րութ¬յուն¬նե¬րը, նույ¬նիսկ ա¬մե¬նաի¬դեա¬լա¬կան օ¬րեն¬քը կյան¬քի չի կոչ¬վի: Ան¬գամ ոչ կա¬տար¬յալ օ¬րեն¬քով կա¬րե¬լի է լավ ընտ¬րութ¬յուն¬ներ անց¬կաց¬նել, եւ ա¬մե¬նե¬ւին էլ կա¬րիք չկա տա¬րի¬նե¬րի ըն¬թաց¬քում օ¬րենք¬ներն այդ¬քան բա¬րե¬լա¬վել եւ հե¬տո էլ տես¬նել, որ նրանք ա¬ջու¬ձախ խախտ¬վում են: Իս¬կա¬պես, արդ¬յոք մեզ պե՞տք¬ են այս ան¬ցու¬մա¬յին փու¬լում ու¬նե¬նալ ի¬դեա¬լա¬կան օ¬րենք¬ներ: Շա¬տերն են բե¬րում քա¬ղա¬քա¬կիրթ երկր¬նե¬րի բազ¬մա¬թիվ օ¬րի¬նակ¬ներ, ուր օ¬րենք¬նե¬րի մի զգա¬լի մա¬սը ոչ միայն լի է թե¬րութ¬յուն¬նե¬րով, այ¬լեւ հա¬սա¬րա¬կա¬կան կյան¬քի տար¬բեր ո¬լորտ¬նե¬րը օ¬րենսդ¬րո¬րեն դե¬ռեւս բա¬վա¬րար չա¬փով կա¬նո¬նա¬կարգ¬ված չեն: Եվ, ինչ¬պես տես¬նում եք, այդ երկր¬նե¬րը լավ էլ զար¬գա¬նում են ու ան¬գամ մեր նման երկր¬նե¬րին ժո¬ղովր¬դա¬վա¬րութ¬յան դա¬սեր տա¬լիս: Բայց չէ՞ որ մի շարք դեպ¬քե¬րում նրանք ա¬ռաջ¬նորդ¬վում են տաս¬նամ¬յակ¬նե¬րի, գու¬ցե նաեւ` հար¬յու¬րամ¬յակ¬նե¬րի ըն¬թաց¬քում ձե¬ւա¬վոր¬ված ա¬վան¬դույթ¬նե¬րով, ո¬րոնք հա¬սա¬րա¬կա¬կան գի¬տակ¬ցութ¬յան մեջ ըն¬կալ¬վում են օ¬րենք¬նե¬րին հա¬վա¬սա¬րեց¬ված: Ուս¬տի‘ օ¬րի¬նակ վերց¬նել զար¬գա¬ցած երկր¬նե¬րից‘ մե¬խա¬նի¬կո¬րեն նմա¬նա¬կե¬լով նրանց, կար¬ծում եմ, տրա¬մա¬բա¬նա¬կան սխալ է, քան¬զի մենք չու¬նենք ժո¬ղովր¬դա¬վա¬րութ¬յան ձե¬ւա¬վոր¬ված ա¬վան¬դույթ: Ա¬վե¬լին, ան¬կա¬խութ¬յան տա¬րի¬նե¬րին էլ մե¬զա¬նում ձե¬ւա¬վոր¬վել է ան¬կա¬տար օ¬րեն¬քի սո¬ղանցք¬ներն ի չարս օգ¬տա¬գոր¬ծե¬լու ա¬վան¬դույ¬թը‘ ար¬դա¬րա¬նա¬լով, որ այն, ինչ ար¬գել¬ված չէ, ու¬րեմն կա¬րե¬լի է: Դա ար¬դեն մեզ ստի¬պում է մտա¬ծել, որ, ա¬յո°, մեր պա¬րա¬գա¬յում օ¬րեն¬քը պետք է լի¬նի ան¬թե¬րի, իր մեջ չպա¬րու¬նա¬կի հա¬կա¬սութ¬յուն¬ներ, չստեղ¬ծի փա¬կու¬ղա¬յին ի¬րա¬վի¬ճակ¬ներ ու տա¬րըն¬թեր¬ցում¬նե¬րի ա¬ռիթ չտա: Սա¬կայն պրո¬ֆե¬սիո¬նալ ի¬րա¬վա¬բան¬նե¬րի կող¬մից ան¬թե¬րի օ¬րեն¬քի նա¬խա¬գիծ գրե¬լը ա¬մե¬նե¬ւին էլ բա¬վա¬րար չէ, քան¬զի‘ նախ այդ օ¬րենքն ըն¬դուն¬վե¬լու է քվեար¬կութ¬յամբ, իսկ ե¬թե քա¬ղա¬քա¬կան մե¬ծա¬մաս¬նութ¬յու¬նը նման կամք չդրսե¬ւո¬րի, ա¬պա նա ուղ¬ղա¬կի կմնա թղթի վրա: Եվ հե¬տո, երբ ա¬սում են, որ ա¬վե¬լի լավ է օ¬րենք¬նե¬րը քայլ առ քայլ բա¬րե¬լա¬վել, ա¬պա հենց ուղ¬ղում ես մի թե¬րութ¬յուն‘ թող¬նե¬լով մեծ թվով բա¬ցեր‘ հե¬տա¬գա¬յում բա¬րե¬լա¬վե¬լու ակն¬կա¬լի¬քով, ա¬պա օ¬րեն¬քի ըն¬դուն¬ման հա¬ջորդ օր¬վա¬նից սկսում են հենց սո¬ղանցք¬նե¬րը կյան¬քի կո¬չել: Դեռ վեր¬ջերս էր, որ երկ¬րի ա¬մե¬նա¬բարձր պաշ¬տոն¬յա¬յի կող¬մից սահ¬մա¬նադ¬րա¬կան հան¬րաք¬վեի ժա¬մա¬նակ աս¬վեց, որ գաղտ¬նի քվեար¬կութ¬յու¬նը ի¬րա¬վունք է, ոչ թե պար¬տա¬կա¬նութ¬յուն, եւ դա ա¬ռա¬ջաց¬րեց լուրջ բա¬նա¬վեճ, սա¬կայն մին¬չեւ հար¬ցը օ¬րեն¬քով հստա¬կեց¬վեց, որ դա նաեւ պար¬տա¬կա¬նութ¬յուն է‘ ժա¬մա¬նակ ան¬ցավ: Հի¬մա մեկ այլ օ¬րեն¬քի ան¬կա¬տա¬րութ¬յու¬նը նոր խնդիր¬ներ է ա¬ռա¬ջաց¬րել. պաշ¬տո¬նա¬կան քա¬րո¬զար¬շա¬վից ա¬ռաջ կա¬տա¬րած քա¬րոզ¬չութ¬յու¬նը կա¬նո¬նա¬կարգ¬ված չէ, նշա¬նա¬կում է չի ար¬գել¬վում: Եվ ստաց¬վում է, որ օրեն¬քի բա¬ցը թույլ տվեց այս ընտ¬րութ¬յուն¬նե¬րում ան¬հա¬վա¬սար քա¬րոզ¬չա¬կան մրցակցութ¬յուն: Կաս¬կած չու¬նեմ, որ սա էլ կուղղ¬վի, ու հա¬ջորդ ընտ¬րութ¬յան ժա¬մա¬նակ նման բաց չենք ու¬նե¬նա: Բայց թվում է, թե այս կար¬գի բա¬րե¬փո¬խում¬ներն ան¬վերջ են, քան¬զի որ¬քան կա¬տա¬րե¬լա¬գործ¬վում են օ¬րենք¬նե¬րը, նույն¬քան էլ կա¬տա¬րե¬լա¬գործ¬վում են այն շրջան¬ցե¬լու մե¬թոդ¬նե¬րը: Ի¬հար¬կե, կյան¬քը քա¬րա¬ցած չէ, եւ բնա¬կան է, որ ցան¬կա¬ցած նոր ի¬րո¬ղութ¬յուն թե¬լադ¬րում է օ¬րենք¬նե¬րի բա¬րե¬լավ¬ման անհ¬րա¬ժեշ¬տութ¬յուն: Ա¬յո°, բայց մեր դեպ¬քում հա¬կա¬ռակն է. չա¬րա¬շահ¬ման ցան¬կութ¬յունն է ստի¬պում գտնել խախտ¬ման նո¬րա¬նոր մե¬թոդ¬ներ: Եվ որ¬քան էլ ա¬սենք, որ օ¬րենք¬նե¬րը մեզ հա¬մար ենք ըն¬դու¬նում, այլ ոչ թե մի¬ջազ¬գա¬յին հան¬րութ¬յան ա¬ռաջ քա¬ղա¬քա¬կիրթ ե¬րե¬ւա¬լու, միեւ¬նույն է, դա պարզ ե¬րես¬պաշ¬տութ¬յուն է, քա¬նի դեռ մեր երկ¬րում օ¬րենք հար¬գե¬լու մշա¬կույթ չի ձե¬ւա¬վոր¬վել, եւ ըն¬դուն¬ված օ¬րենք¬ներն էլ չեն հան¬գեց¬նում մար¬դու ի¬րա¬վունք¬նե¬րի ու հիմ¬նա¬րար ա¬զա¬տութ¬յուն¬նե¬րի մա¬կար¬դա¬կը էա¬պես բարձ¬րաց¬նե¬լուն: Հար¬ցե¬րի հար¬ցը ի¬րա¬վունք¬նե¬րի ու պար¬տա¬կա¬նութ¬յուն¬նե¬րի հաշ¬վեկշ¬ռումն է, քան¬զի երբ ի¬րա¬վունքն է շատ, դա ա¬նար¬խիա է, պար¬տա¬կա¬նութ¬յունն է շատ‘ դիկ¬տա¬տու¬րա: Երբ աս¬վում է օ¬րեն¬քի գե¬րա¬կա¬յութ¬յուն, դա, ինչ խոսք, լավ է հնչում, բայց մի՞թե այդ գե¬րա¬կա օ¬րեն¬քով չեն բռնա¬տի¬րա¬կան երկր¬նե¬րում ճնշում ու կե¬ղե¬քում մարդ¬կանց. չէ՞ որ դա ար¬վում է օ¬րեն¬քի ու¬ժով եւ հա¬նուն օ¬րեն¬քի: (Շարունակելի) ՔՐԻՍ¬ՏԻ¬ՆԵ ԳԵՈՎ¬ՇԱՆ¬ՅԱՆ ՀՀ¬ Ազ¬գա¬յին ժո¬ղո¬վի օ¬րենսդ¬րութ¬յան վեր¬լու¬ծութ¬յան վար¬չութ¬յան գլխա¬վոր մաս¬նա¬գետ