Այս¬պի¬սի «հպար¬տութ¬յուն և ար¬ժա¬նա¬պատ¬վութ¬յուն»
Զար¬մա¬նա¬լի կեն¬սու¬նա¬կութ¬յամբ է օժտ¬ված հի¬նը: Նո¬րի փե¬տուր¬նե¬րով զար¬դար¬վելն ու նրա ա¬նու¬նից հո¬խոր¬տա¬լը տա¬րած¬ված ե¬ղա¬նակ¬նե¬րից է: Մեր օ¬րե¬րին բնո¬րոշ ի¬րո¬ղութ¬յուն¬նե¬րից է, ա¬սենք, ոչ վաղ անց¬յա¬լի ժխտու¬մը: Ոչ թե բա¬ցա¬հայ¬տել պատ¬մա¬կան մի ժա¬մա¬նա¬կաշր¬ջա¬նի (Հր. Մաթևոս¬յա¬նը կա¬սեր‘ «է¬պո¬խա¬յի») բար¬դութ¬յունն ու հա¬կա¬սութ¬յուն¬նե¬րը, ո¬րոնք պայ¬մա¬նա¬վո¬րել էին ժա¬մա¬նա¬կի մար¬դու նույն¬քան բարդ ու հա¬կա¬սա¬կան, դրա¬նով իսկ նաև ող¬բեր¬գա¬կան կեր¬պա¬րը, այլ ժխտել ամ¬բող¬ջո¬վին‘ ս¬ևաց¬նե¬լով ա¬մեն ինչ և ա¬մեն¬քին. ճիշտ խորհր¬դա¬յին «ուղ¬ղա¬փառ¬նե¬րի» նման, ո¬րոնք լու¬սա¬վոր ո¬չինչ չէին տես¬նում նա¬խա¬հե¬ղա¬փո¬խա¬կան հա¬զա¬րամ¬յակ¬նե¬րում: Այս «գա¬ղա¬փա¬րա¬կան» ժա¬ռան¬գոր¬դութ¬յու¬նը պայ¬մա¬նա¬վո¬րում է գոր¬ծե¬լա¬կեր¬պի նմա¬նութ¬յուն ևս. ե¬րեկ «Ստալինի և կուսակ¬ցության թշնամի» մա¬հա¬ցու մե¬ղադ¬րան¬քը օգ¬տա¬գոր¬ծո¬ղի հա¬մար հեշտ է այ¬սօր հո¬րի¬նել Ստա¬լի¬նի և կու¬սակ¬ցութ¬յան հան¬դեպ «խո¬րին հար¬գան¬քի» ե¬թե ոչ մա¬հա¬ցու, ա¬պա հաս¬տա¬տո¬րեն խիստ վար¬կա¬բե¬կող մե¬ղադ¬րանք: Հա¬ման¬ման մի ի¬րո¬ղութ¬յան ա¬ռի¬թով էի գրել. «Նույն մե¬դա¬լի եր¬կու ե¬րես¬նե¬րը, նույն սև գոր¬ծի շա¬րու¬նա¬կութ¬յու¬նը նոր ժա¬մա¬նակ¬նե¬րում‘ նույն 37-ի… «օր¬թո¬դոքս¬նե¬րի»…¬ ո¬գով ու մե¬թոդ¬նե¬րով» (Գ. Ա¬նան¬յան, «Զրա¬խո¬սութ¬յու¬նը իբրև գրա¬խո¬սութ¬յուն», 2006, էջ 11): Վե¬րածն¬վում է մռայլ ժա¬մա¬նա¬կի բա¬ռա¬պա¬շա¬րը ևս‘ «ռե¬ժի¬մի կեր¬բե¬րոս», «հա¬մա¬կար¬գի լա¬կեյ»…¬ Անց¬յա¬լից փո¬խառ¬ված և նոր ռե¬ժի¬մի հրա¬մա¬յա¬կան¬նե¬րին հա¬մա¬հունչ այս հա¬մընդ¬հա¬նուր ժխտման կիր¬քը տա¬րած¬վում է այն ա¬մե¬նի և նրանց վրա, ին¬չը և ով¬քեր հին ռե¬ժի¬մի օ¬րոք կա¬րո¬ղա¬ցել են պահ¬պա¬նել և° հ¬պար¬տութ¬յուն, և° ար¬ժա¬նա¬պատ¬վութ¬յուն: Շուրջ¬բո¬լո¬րը ա¬մա¬յութ¬յուն է, ա¬նա¬պատ, հնին կառ¬չած մար¬դիկ են և ժա¬մա¬նա¬կավ¬րեպ հաս¬տա¬տութ¬յուն¬ներ‘ էլ գրող¬նե¬րի միութ¬յուն ու գրա¬կա¬նութ¬յան ինս¬տի¬տուտ, էլ հա¬մալ¬սա¬րա¬նի հա¬յա¬գի¬տա¬կան ամ¬բիոն¬ներ ու ա¬կա¬դե¬միա¬կան այլ հաս¬տա¬տութ¬յուն¬ներ, պետք է փո¬խել հիմ¬նո¬վին, «հող¬մաց¬րիվ ա¬նել»… ¬Դարձ¬յալ ճիշտ և ճիշտ խորհր¬դա¬յին «ուղ¬ղա¬փառ¬նե¬րի» ո¬գով… Այս տրա¬մա¬բա¬նութ¬յան մեջ է տե¬ղա¬վոր¬վում սե¬փա¬կան ան¬ձը հին «ռե¬ժի¬մից» հե¬ռաց¬նե¬լու, հին «ռե¬ժի¬մի» օ¬րոք հպարտ և ար¬ժա¬նա¬պա¬տիվ կյան¬քով ապ¬րած «հինգ կամ տա¬սը մարդ¬կանց» շար¬քե¬րը խցկվե¬լու, մնա¬ցած բո¬լո¬րին վար¬կա¬բե¬կե¬լու հո¬գե¬բա¬նութ¬յու¬նը: Շա¬րու¬նա¬կենք «Զրա¬խո¬սութ¬յու¬նը իբրև գրա¬խո¬սութ¬յուն» գրքույ¬կով սկսած խո¬սակ¬ցութ¬յու¬նը: «Եվ ե¬թե Հա¬յաս¬տա¬նում հինգ կամ տա¬սը մարդ է ի¬րեն պա¬հել բարձր և ար¬ժա¬նա¬պա¬տիվ, ա¬ռանց «լե¬նին¬յան ին¬տեր¬նա¬ցիո¬նա¬լիզ¬մի» և «մարք¬սիս¬տա¬կան գրա¬կա¬նա¬գի¬տութ¬յան և քննա¬դա¬տութ¬յան» կար¬գի տխմա¬րութ¬յուն¬նե¬րի, ու¬րեմն այդ հինգ կամ տա¬սը մարդն են ինձ հա¬մար ար¬ժա¬նի խո¬րա¬գույն հար¬գան¬քի և մինչև գե¬տին խո¬նար¬հու¬մի»,- հայ¬տա¬րա¬րում է իբրև նոր մտա¬ծո¬ղութ¬յան «մու¬նե¬տիկ» ներ¬կա¬յա¬ցող Յու. Խա¬չատր¬յա¬նը: Նրա վեր¬ջին ե¬լույթ¬նե¬րին ծա¬նոթ ըն¬թեր¬ցո¬ղը կնկա¬տի, որ ոչ մի նոր բան չկա այս¬տեղ, կրկնում է ու¬րիշ¬նե¬րին ու ի¬րեն, կի¬րա¬ռում նույն պար¬զու¬նակ սխե¬ման‘ այս ես ա¬րել, այս¬պի¬սին ես, չես ա¬րել‘ այն¬պի¬սին ես (տե°ս նշվ. գրքույ¬կը, էջ 10-11)… Գ¬րա¬կա¬նութ¬յան ու քննա¬դա¬տութ¬յան, հայ բա¬նա¬սի¬րութ¬յան խոր¬տակ¬վող նա¬վը այս սխե¬մա¬յով է փրկե¬լու, խորհր¬դա¬յին տա¬րի¬նե¬րին ա¬ղա¬վաղ¬ված ար¬ժեք¬նե¬րը այս¬պես է վե¬րարժևո¬րե¬լու‘ «տխմա¬րութ¬յուն» - ոչ տխմա¬րութ¬յուն… Մար¬դիկ, ով¬քեր խո¬րութ¬յամբ ճա¬նա¬չել են խորհր¬դա¬յին հա¬մա¬կար¬գը, մնա¬յու¬նը տար¬բե¬րել են ան¬ցո¬ղի¬կից և բարձր են մնա¬ցել, ար¬ժա¬նի են, ան¬շուշտ, խո¬րին հար¬գան¬քի ու խո¬նար¬հու¬մի: Բնա¬կան պետք է հա¬մա¬րել, երբ այս նույն Յու. Խա¬չատր¬յա¬նը փոր¬ձում է սո¬ղոս¬կել ի¬րենց բարձր պա¬հած մարդ¬կանց շար¬քե¬րը: Ի¬րեն շատ բնո¬րոշ է, երբ այս «հին¬գի կամ տա¬սի» մեջ հայտն¬վե¬լու հա¬մար կաշ¬վից դուրս է գա¬լիս‘ Հռո¬մի պա¬պից էլ կա¬թո¬լիկ երևա¬լու. հան¬կարծ թեկ¬նա¬ծութ¬յան դեմ ա¬ռար¬կութ¬յուն չլի¬նի: Երդ¬վում է իր «հպար¬տութ¬յամբ և ար¬ժա¬նա¬պատ¬վութ¬յամբ», թե «հան¬րա¬պե¬տա¬կան մա¬մու¬լում» «մեկ իսկ տող» չի «գրել ու տպագ¬րել, որն ուղղ¬ված լի¬նի սո¬վե¬տա¬կան ռե¬ժի¬մի ջա¬տա¬գո¬վութ¬յա¬նը, այդ ռե¬ժի¬մի հաս¬տատ¬մա¬նը»: Նույն հոդ¬վա¬ծում, մեկ այլ տեղ, ար¬դեն ա¬ռանց «հան¬րա¬պե¬տա¬կան մա¬մու¬լի» հի¬շա¬տա¬կութ¬յան, իբրև իր ապ¬րած կյան¬քի ընդ¬հան¬րա¬ցում, շրխկաց¬նում է. «Եր¬բեք չեմ ե¬ղել եր¬կի¬րը հա¬մա¬կենտ¬րո¬նաց¬ման ճամ¬բա¬րի վե¬րա¬ծած ռե¬ժի¬մի լա¬կե¬յը, իմ որևէ տո¬ղով չեմ ծա¬ռա¬յել այդ ռե¬ժի¬մին» (ընդգ¬ծում¬նե¬րը իմն են.-Գ¬.Ա.)»: Նախ հարց¬նող լի¬նի‘ ին¬տեր¬նա¬ցիո¬նա¬լիզ¬մի և մարք¬սիս¬տա¬կան քննա¬դա¬տութ¬յան մա¬սին գրե¬լը ին¬չո՞ւ¬ է «տխմա¬րութ¬յուն»: Այս «տխմա¬րութ¬յու¬նը» և «ռե¬ժի¬մի լա¬կեյ»-ը նո¬րա¬գույն մտա¬ծո¬ղութ¬յան ու գրա¬կա¬նա¬գի¬տութ¬յան, ո¬րոնց ա¬նու¬նից հա¬վա¬րը գցել է, գի¬տա¬կան չա¬փա¬նիշ¬նե¬րի՞ց են: Ին¬տեր¬նա¬ցիո¬նա¬լիզ¬մի և Լե¬նի¬նի մա¬սին գրած հե¬ղի¬նակ¬նե¬րը, Չա¬րեն¬ցից մինչև Ս¬ևակ, այդ «չա¬փա¬նիշ¬նե¬րո՞վ» են վե¬րագ¬նա¬հատ¬վե¬լու… Այ¬նու¬հետև‘ մարդ¬կայ¬նո¬րեն կա¬րե¬լի էր հաս¬կա¬նալ «հինգ կամ տա¬սը մարդ¬կանց» կող¬քին լի¬նե¬լու Յու. Խա¬չատր¬յա¬նի փա¬փա¬գը, ե¬թե հպարտ և ար¬ժա¬նա¬պա¬տիվ կյան¬քով ապ¬րած լի¬նե¬լու նրանց ա¬ռա¬քե¬լութ¬յու¬նը չհան¬գեց¬ներ ին¬տեր¬նա¬ցիո¬նա¬լիզ¬մի և մարք¬սիս¬տա¬կան գրա¬կա¬նա¬գի¬տութ¬յան մա¬սին գրել-չգրե¬լուն: Սա¬կայն… Կրկին, ինչ¬պես և նա¬խորդ ան¬գամ (տե°ս նշվ. գրքույ¬կը, էջ 7), անձ¬նա¬պաս¬տան տո¬նով հայ¬տա¬րա¬րում է‘ թող փնտրեն, գտնեն թե¬կուզ մեկ տող, ո¬րով «ջա¬տա¬գո¬վել» է «ռե¬ժի¬մը»: Փնտրե¬լու կա¬րիք ա¬մենևին չկա: Զիմ¬զի¬մով¬նե¬րի մեր ժա¬մա¬նակ¬նե¬րում մո¬ռա¬ցութ¬յան տրված հան¬րա¬հայտ Պե¬պոն, «բա¬րա¬թը» վաշ¬խա¬ռո¬ւի աչ¬քը խո¬թե¬լով, զայ¬րա¬ցած հարց¬նում է‘ էս քո կոտ¬րած ձեռ¬քո՞վ ¬չես գրել: Հի¬մա դառ¬նանք և ա¬ռանց զայ¬րույ¬թի հարց¬նենք Յու. Խա¬չատր¬յա¬նին, ու՞մ ձեռքն է գրել ու տպագ¬րել այս «բա¬րաթ¬նե¬րը»: 1978-ին Երևա¬նի պե¬տա¬կան հա¬մալ¬սա¬րա¬նի հա¬մա¬պա¬տաս¬խան գի¬տա¬կան խորհր¬դում Յու. Խա¬չատր¬յա¬նը պաշտ¬պա¬նել է գի¬տա¬կան թեզ «Պա¬րույր Ս¬ևա¬կի քա¬ղա¬քա¬ցիա¬կան պոե¬զիան» թե¬մա¬յով: Գրել և տպել է նույն վեր¬նագ¬րով սեղ¬մա¬գիր ևս: Այժմ տես¬նենք, թե ինչ է գրել և տպագ¬րել թե¬զում ու սեղ¬մագ¬րում: “ծՏ տՏֆՑ չսցոՏՍՌՎՌ ՍՏՐվÿՎՌ րՉÿ¬ջՈվ ր ¬վՈրՑՏÿքՌՎ. ԽՈՍ ՈՐՎÿվՌ¬վՈ, ՍՈՍ տՏֆՑՈ Ռ չ¬ՐՈՋ¬ՊՈվՌ¬վՈ, պչՏ վպ ՎՏչսՏ վպ ՉՏրՑՏՐ¬չՈՑՖ փցՊՏ ՉպսՌՍՏչՏ ՉՏջՐՏՋՊպվՌÿ… հ ՉտՏսվպ Տտ¬ՐՈՉ¬ՊՈվվՏռ չՏՐՊՏրՑՖþ Տվ տՌՔպՑ Տ “վՏՉՏռ Ռ ՎՏքվՏռ” րՉՏպռ ՐՏՊՌվպ” (ՇՐՌՍ ¬ղՈ¬փՈՑՐÿվ, թՐՈՋ¬ՊՈվր¬ՍՈÿ սՌՐՌՍՈ կՈՐցռ¬ՐՈ հպՉՈ¬ՍՈ, ՊՌրրպՐՑՈՓՌÿ վՈ րՏՌրՍՈվՌպ…, ժՐպՉՈվ, 1978, րՑՐ. 39) և մեջ¬բե¬րում է հայ¬րե¬նի¬քի մա¬սին Պ. Ս¬ևա¬կի մի բա¬նաս¬տեղ¬ծութ¬յան հետևյալ տո¬ղե¬րի թարգ¬մա¬նութ¬յու¬նը. Ինչ լա՜վ¬ է զգալ‘ դու մի կա¬մուրջ ես, Որ շաղ¬կա¬պում է անց¬յալն ու ներ¬կան, Եվ որ խո¬սում է նո¬րից քո մուր¬ճը Իր հաս¬կա¬նա¬լի լեզ¬վով ան¬թարգ¬ման: Որ դու աշ¬խար¬հի տված հար¬ցին էլ Ինձ նման ու¬նես քո պա¬տաս¬խա¬նը. -Ես սո¬վե¬տա¬կան քա¬ղա¬քա¬ցի եմ, Ես‘ Սո¬վե¬տա¬կան նոր Հա¬յաս¬տա¬նը: Հան¬րութ¬յա¬նը գրա¬վոր ես երդ¬վում սո¬վե¬տա¬կան քա¬ղա¬քա¬ցի լի¬նե¬լուդ մա¬սին, թե բա¬նա¬վոր, տար¬բե¬րութ¬յուն կա՞: Նման մի սուտ բա¬ցա¬հայ¬տե¬լուց հե¬տո էի գրել. «…Յու. Խա¬չատր¬յա¬նին չի կա¬րե¬լի ոչ հա¬վա¬տալ, ոչ վստա¬հել, ա¬ռա¬վել ևս‘ ե¬թե երդ¬վում է սրբութ¬յուն¬նե¬րով, ո¬րով¬հետև չու¬նե¬ցած բա¬նե¬րով երդ¬վե¬լը ա¬նազն¬վութ¬յան շար¬քից է» (նշվ. գրքույկ, էջ 33): Ե¬թե մի օր Պ. Ս¬ևա¬կի հետ, գրե¬թե կրկնե¬լով Վ. Մա¬յա¬կովս¬կուն, ոգևոր¬ված գո¬չել ես‘ «Ես սո¬վե¬տա¬կան քա¬ղա¬քա¬ցի եմ», տա¬րի¬ներ հե¬տո մի այլ «ին¬տե¬լեկ¬տո¬ւալ» «մտա¬ծու¬մի» հան¬գե¬լով, չպե՞տք¬ է արդ¬յոք խոս¬տո¬վա¬նես եր¬բեմ¬նի «տխմա¬րութ¬յունդ»: Չես խոս¬տո¬վա¬նում, քո գործն է, ձայնդ ին¬չո՞ւ¬ ես բարձ¬րաց¬նում ու¬րիշ¬նե¬րի վրա… Թող ըն¬թեր¬ցո¬ղը ո¬րո¬շի‘ այս ա¬րար¬քը հպար¬տութ¬յուն և ար¬ժա¬նա¬պատ¬վութ¬յո՞ւն, թե՞ այլ բա¬ռե¬րով պետք է բնու¬թագ¬րել: «Ե¬րեկ¬վա սխալ¬նե¬րի ու ող¬բեր¬գութ¬յուն¬նե¬րի մա¬սին խո¬սում է մի կեց¬ված¬քով, կար¬ծես միու¬թե¬նա¬կան կա¬ռա¬վա¬րութ¬յան սխալ¬նե¬րի հա¬մար Կար¬միր հրա¬պա¬րա¬կում ի¬րենց այ¬րող «լու¬սա¬վոր մարդ¬կանց» շար¬քում է ե¬ղել, սկզբուն¬քի հա¬մար հրա¬ժար¬վել է Նո¬բել¬յան վեց մրցա¬նա¬կից, Պ. Հայ¬րիկ¬յա¬նի հետ տասն¬յոթ ու կես տա¬րի տա¬ռա¬պել աք¬սոր¬նե¬րում, հա¬մա¬կար¬գի դեմ ա¬մեն ժամ, ա¬մեն օր ընդվ¬զել է, գրա¬վոր ու բա¬նա¬վոր ե¬լույթ¬նե¬րով հե¬ղե¬ղել մի¬ջազ¬գա¬յին լրատ¬վա¬մի¬ջոց¬ներն ու կազ¬մա¬կեր¬պութ¬յուն¬նե¬րը…» (նշվ. գրքույ¬կը, էջ 13-14),-իմ գնա¬հա¬տա¬կա¬նը սա է: (Շարունակելի)