ԾԻՏՐՈՆԻ ԲՈՒՅՐԸ 


 

Այս տարվա մայիսի 1-ն էր` նոր բացված գարնան ամենաարևոտ օրը:

Գասպարյանների օջախում չգիտես տխրության, թե՞ ուրախության արցունքներ էին ծորում: Ընտանիքի առաջնեկ Մյասնիկ Գասպարյանի` Միրոյի ծննդյան օրն էր:

Հարազատ Արթիկ քաղաքում Արցախյան պատերազմում հերոսի մահով ընկած որդու շիրմաքարին խնկարկումի արարողությունից հետո մտերմիկ զրույց ծավալվեց Ռաֆիկ և Սուսաննա Գասպարյանների հյուրընկալ օջախում:

Նայում էի Մյասնիկի` կամավոր մահապարտ զինվորի նորաբաց վարդերով շրջապատված մեծադիր նկարին, ու թվում էր` զրույցը ոչ միայն սեղանի շուրջը հավաքվածներիս միջև էր, այլև Միրոյի հետ: Նկարից նայող նրա խորունկ ու ծով աչքերը մեզ տանում էին 20 տարի հետ, պատանեկան այն տարիները, որոնք գարուններ էին ամբարում, խինդ ու ծիծաղ շաղ տալիս, երբ երգեր էին հյուսվում, երգեր` սիրո ու բողբոջած երազանքների:

Վախենում եմ ասել, որ Միրոյի երազներն անկատար մնացին: 20-ամյա ֆիդային էլ կարոտ ուներ, մի անափ կարոտ` վերահաս պատերազմում Արցախ աշխարհն ազատագրված տեսնել: Շատերն էին փորձում նրան պատերազմի կրակից հեռու պահել, խորհուրդ էին տալիս շարունակել ուսումը բարձրագույն հաստատությունում:

Բայց Միրոն համառ էր. սիրտն ու հոգին ապրում էին Արցախ աշխարհի ազատության հավատով: Արցախը կանչում էր նրան` կորուսյալ Մշո աշխարհի վրեժը լուծելու:

Ռաֆիկի հայրը խոնարհ էր, իր մտքերի ու տանջող ցավերի հետ, իսկ մայրը` Սուսաննան, հպարտ էր խոսում որդու սխրանքների մասին. մեկ` ծիծաղերես, մեկ` լացն ատամների արանքում սեղմած: Թվում էր` ամեն մի հուշ պղնձաձույլ արձան է նրա հոգում, երկնաթռիչ սխրանք, որդեկորույս մոր անբուժելի վերքերը սպիացնող բալասան:

Ինչպե՞ս կարող էր Միրոն` մեր օրերի քաջ ֆիդային իր ապրած կյանքի 22 գարունները մատաղ չաներ այն հողի ազատագրմանը, որի մասին այնքա˜ն սիրով ու հպարտ էր խոսում անգամ առյուծածին Սուսաննան:

Լսում էի ու մտածում` ճիշտ է ասված, որ միայն առյուծ մայրերը կարող են առյուծ որդիներ երկնել:

Ինձ համար առավել ուշագրավ էր մի նոր, շատ հետաքրքիր պատմություն:

Զոհված որդու հետքերով Արցախ աշխարհ հաճախ այցելող մորը ծանոթ էր ամեն մի թուփ ու ծառ, ժայռ ու կածան: Ինչքա˜ն ճանապարհ էր անցնում նա, մինչև հասնում էր այն բարձունքին, որտեղ մոտ 20 տարի է, ինչ կանգնած է Միրոյի տանկը` հաղթանակի վկան, Արցախ աշխարհի զավակը լինելու վկայագիրը:

- Անցած տարվա այս օրերն էին,- հիշում է Սուսաննան,- դարձյալ Արցախում էի: Որդուս անվան հուշաքարի մոտ էի կանգնած: Մի բուռ հող էի տարել` խառնելու Արցախի հողին, որ այնտեղ էլ արցախցու կողմից կանգնեցված որդուս հուշաքարը հպարտ նայի Արցախին ու արցախցուն, որ մշեցի պապերի հոգիները վեհանան իրենց որդու անօրինակ սխրանքներով: Հուշաքարին թարմ ծաղիկներ էին դրված: Որդուս հետ պատերազմի ճամփան անցած շատ արցախցիներ ի˜նչ ոգևորությամբ էին պատմում նրա մասին: Արցունքներս թաքցնել այլևս անհնար էր: Աննկատ հեռացա նրանցից` զրույցիս շարունակությունը թողնելով ինձ հետ միշտ Արցախ այցելող որդուս` Արտյոմիս:

Մինչ այդ չէի նկատել Մաճկալաշենի հեքիաթային գեղեցկությունը. ի˜նչ բույս, ի˜նչ թուփ, ի˜նչ բուրմունք...

Քայլերս ինձ տարան մի անծանոթ վայր: Կանգնեցի. ծիտրոնով լի մի հրաշք տարածք էր: Ծիտրոնի բույրից արբած, թե՞ ցավիս մորմոքից` արցունքներս հոսում էին անարգել: Արցունքներիս միջից տեսա, թե ինչպես է ծիտրոնի սրաթփերից ցողը կաթ-կաթ իջնում գետնին:

Բայց միջօրե էր, ի՞նչ ցող օրվա այդ պահին: Ինձ թվաց` տարածքն էլ ծիտրոնի թփերից արցունք էր լալիս, ու դրանք շատ նման էին իմ արցունքներին:

Երևի ինձ խելացնո՞ր անվանեք, բայց` ոչ: Ես` ծիտրոնի թփերի փոխարեն տեսա ինձ նման որդեկորույս մայրերի մի խումբ: Ծիտրոնի տարածքը լալիս էր ճի´շտ և ճի´շտ մեզ նման: Ուրեմն` Արցախում աճող ծիտրոնն էլ ինձ նման համր ու թաքուն արցունք թափել գիտե:

Այդ տեսարանից մի պահ քարացած հոգիս հանկարծ փոթորկվեց: Մտածեցի` իմ ձեռքերով պիտի սրբեմ այդ արցունքները: Եվ առանց վարանելու երկու ձեռքերով անխնա տարուբերեցի ծիտրոնի թփերը: Կարծես նրանցից քամեցի արցունքի վերջին կաթիլը: Հետո ծիտրոնի մի խուրձ պոկեցի ու դրեցի գրպանս: Գրպանումս որդուս հուշաքարի տակից վերցրած մի բուռ հող կար: Հողը տանում էի Շիրակ աշխարհ` Արթիկ, Միրոյիս շիրմահողին խառնելու, որպեսզի հարազատ ծննդավայրում էլ որդիս հպարտ ննջի, միշտ զգա ազատագրված հողի բույրը:

Վերադարձանք տուն: Մի քանի օր անց որդուս շիրմին այցելեցի: Ձեռքս տարա գրպանս, հանեցի Արցախից բերած մի բուռ հողը և խառնեցի շիրմահողին: Գրպանումս թառամել էր ծիտրոնի փոքր փունջը: Ափսոս էր, դեն չգցեցի, որովհետև դեռևս պահում էր Արցախի բույրը: Արմատներն անփույթ խրեցի որդուս շիրմահողի մեջ: Օրը երեկոյանում էր:

Մտքերս ինձ տարան Լեռնակերտ, որովհետև Միրոյիս արմատներն այդ գյուղում են, ուր ըմբոստ ու հանդուգն մշեցիներ են ապրում: Այնտեղ էլ որդուս հիշատակին կանգնեցված արծիվ-հուշաքարը լայնատարած թևերով կարծես հողիս վրա իջած խավարն է հավաքում: Արծվի բացված թևերը վրեժ ու ցասում են: Լեռնակերտի ծերպերին ամեն արևագալ ոսկեփետուր արշալույսներ են բուսնում, որոնք որոնում են ընկածներին` նրանց խենթացած արյունը` խառնելու գալիքի մատաղ հոգիներին: Արծիվը քարե ջանքերով սավառնում է վեր, ու նրա թռիչքի հևքը Ավարայրից է գալիս, ուժը` Անդրանիկի բազկից:

Խաչքար կանգնեցնելը ազգիս ճակատագիրն է` Սուրբ խաչով քարի վրա անմահանալ, կոտրել քարի համրությունը, դառնալ դարեր գնացող պատմություն, առ Աստված ուղղված Քարե մատյան:

Գարունը կրկին բացվեց: Մի քանի օր առաջ որդուս այցի էի գնացել: Խաչքարն էի անընդհատ համբուրում ու ծնկաչոք մաքրում մոլախոտերից:

Արդեն ծանոթ, հարազատացած ծիտրոնի բույրն առա, ու աչքս առավ «մաճկալաշենցուն»: Զարմացա` ինչպե՞ս էր Արթիկի քարքարոտ հողում նորից կյանք առել մի քանի օր գրպանումս թառամած ծիտրոնի փոքրիկ խուրձը: Բայց նա լացող ցող չուներ, այլ հպարտ նայում էր հայոց արևին ու փորձում ուղղաձիգ բարձրանալ` որդուս խաչքարին թիկնած:

Հիմա Միրոյիս շիրմաքարին կապույտ անձրև է մաղում, շուրջը ծիտրոնն է բուրում, իսկ որդիս աշխարհին նայում է արևի աչքերով, քանզի երկուստեք միմյանց օրհնանքն են շահում, ձուլվում իրար ու արբենում գալիքի հավատով:

Վինետա ՄԱՆՈՒԿՅԱՆ

ք. Արթիկ, Հայոց լեզվի և գրականության ուսուցչուհի