Գեներալ Ռադկո Մլադիչը
Հարավսլավական ժողովրդական բանակի 9¬րդ կորպուսի հրամանատար Ռադկո Մլադիչը դեռևս խորվաթների դեմ մղած մարտերում աչքի ընկավ անձնական խիզախությամբ: Մեկ ան·ամ չէ, որ թափանցելով հակառակորդի բանակատեղի և ներկայանալով որպես խորվաթական բանակի ·նդապետ, նա հետախուզական տվյալներ էր հավաքում խորվաթ զինվորներից` շռայլորեն հյուրասիրելով նրանց խմիչքով: Անցավ որոշ ժամանակ և Բոսնիայից շատ հեռու ·տնվող խնամված փոքրիկ այ·ով իր ոչ մեծ տնակում ապրող 49-ամյա ·եներալի մոտ եկան բոսնիացի սերբերը` խնդրելով` «Առաջնորդիր մեզ պատերազմում»: Քչերին է բախտ վիճակվում նման աստղային պահ վերապրել, երբ թակում են դուռդ ու խնդրում առաջնորդել երկիրը, բանակը, ժողովրդին: Առանց վայրկյան իսկ վարանելու, Ռադկո Մլադիչը համաձայնեց ·լխավորել Բոսնիայի և Հերցե·ովինայի տարածքում ստեղծված Սերբական հանրապետության զորքերը և 1992¬ից մինչև 1996¬ի դեկտեմբեր Բոսնիայի մահմեդականների դեմ պատերազմի տարավ շուրջ 80 հազար զինծառայողների: Եվ նա հաղթեց այդ պատերազմում: Սերբական ուղղաթիռային դեսանտը, որը տիրեց մայրաքաղաք Սարաևոյի շրջակայքում ·երիշխող բարձունքներին, անկասկած Բալկաններում իրականացված ամենահամարձակ ու փայլուն ռազմական ·ործողությունն էր: Փակվել էին բոսնիացի թուրքերի հետ հաղորդակցման բոլոր ուղիները, ընդհատվել էր զինամթերքի մատակարարումը, իսկ բարձունքներում տեղակայված սերբական հրետանին դիմահար կրակով լռեցնում էր դիմադրության օջախները: Սարաևոյի անկումը օրերի հարց էր, Իզեթբե·ովիչի կառավարությունը ճամպրուկներն էր կապում` Թուրքիա փախչելու համար: Իսկ դա նշանակում էր պատերազմի ավարտը: Ու հենց այդ պահին էր, որ իրադարձություններին միջամտեցին ՆԱՏՕ¬ականներն ու սպառնացին, որ եթե սերբերը չհեռանան քաղաքը շրջապատող բարձունքներից և ճանապարհ չբացեն հումանիտար օ·նություն (իրականում` զինամթերք) հասցնելու համար` կսկսեն ռմբակոծել նրանց: Ու իսկապես էլ սկսեցին: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո առաջին ան·ամ օտար օդուժը ռմբակոծում էր եվրոպական մի երկիր: Իսկ «համաշխարհային հանրությունը» լուռ էր, ասես ոչինչ էլ տեղի չէր ունենում: Նրանք այդ ժամանակ ինքնամոռաց պայքարում էին հակասեմիտիզմի դեմ ու պաշտպանում հոմոսեքսուալիստների իրավունքները: Բայց ·եներալ Մլադիչն այստեղ էլ դրությունից դուրս ·ալու ելքը ·տավ: Նա հրամայեց ·երի վերցնել բոլոր այն նատօական զինծառայողներին, որոնք առանց սերբերին հարցնելու մտել էին Բոսնիայի տարածք` իբրև խաղաղարարներ: Մեկ կրակոց իսկ չարձակելով` նրանց ողջ անձնակազմը, թվով մի քանի հարյուր մարդ, ·երի հանձնվեց: Ու թեև վերաբերմունքը նրանց հանդեպ շատ հար·ալից էր, սակայն ձեռնաշղթաներով ·ամեցին հրանոթներին ու տանկերին: Ուզում եք շարունակե՞լ ռմբակոծությունները, խնդրեմ, միայն թե այդ դեպքում կրակի տակ կընկնեն նաև ձեր խաղաղարարները: Ինչպես ասում են` «Պատերազմում` ինչպես պատերազմում»: Այստեղ արդեն ·ործին խառնվեցին արևմտյան դիվանա·ետները և խոստացան` ազատեք խաղաղարարներին և մենք կդադարեցնենք ռմբակոծությունները: Սերբերը հավատացին ու ազատ արձակեցին ·երիներին: Իսկ ռմբակոծություննե՞րը… շարունակվեցին նոր ուժով: Վերսկսվեցին զենքի և զինամթերքի մատակարարումները թուրքերին, ու պատերազմը բռնկվեց նոր թափով: Կարևոր մի հան·ամանք հաճախ անտեսվում է. ամենուրեք լսում ու կարդում ենք, որ Բոսնիայում ապրում են 3 էթնիկական խմբեր` սերբեր, խորվաթներ ու բոսնիացի մահմեդականներ: Ասես այդ մահմեդականներն ազ·ություն չունեն, ճիշտ` ինչպես «կովկասյան ազ·ության անձինք»: Թուրք¬ օսմանների կողմից այդ տարածքի նվաճումից հետո 15 -18¬րդ դարերում թուրքերի հետ միասին այնտեղ բնակություն հաստատեցին նաև որոշ թվով արաբներ, քրդեր, չերքեզներ: Սլավոն ազ·աբնակչության ոչ մեծ մասը նույնպես մահմեդականություն ընդունեց: Սակայն նույնը կատարվում էր օսմանների կողմից ·րավված շատ տարածքներում, բայց երբեք չենք լսի, ասենք, «Կիպրոսի մահմեդական բնակչությունը», կամ էլ «Բուլղարիայի մահմեդական բնակչությունը» ձևակերպումը: Երկու դեպքում էլ հստակ նշվում է` «Կիպրոսի թուրքերն» ու «Բուլղարիայի թուրքերը»: Իսկ այստեղ, չ·իտես ինչու, սկսում են ջուր պղտորել: Դրան բացատրություններ տալն այնքան էլ դժվար չէ, պարզապես դա շատ ծավալուն նյութ է, ուստի սահմանափակվենք` նշելով միայն, որ սերբերը նրանց հենց այդպես էլ անվանում են` թուրքեր: Անդրադառնանք Սրեբրենիցիայի համար մղվող մարտերին: Առաջին իսկ բախումներից հետո թուրքերը վախեցան բացեիբաց կռվել ·եներալ Մլադիչի զորքերի դեմ: Թաքցրին զենքերն, ու նրանց մի մասը ցրվեց տները, մյուսը` մտավ քաղաքում տեղակայված հոլանդական կայազորի հովանավորության տակ: Բայց թուրքերի իրական պահվածքն այլ էր` ·իշերները կրակել ինքնաձի·երից ու ականներ տեղադրել, ցերեկները` ձևանալ որպես խաղաղ բնակիչներ: Սակայն Սրեբրենիցիայում այդ հնարքը չանցավ: Հոլանդացիները թուրքերի համար իրենց կյանքը վտան·ել չցանկացան ու հեռացան քաղաքից: Ու զինվորական քողարկիչ համազ·եստ հա·ած ողջ «խաղաղ բնակիչներին» սերբերը ·երի վերցին: Գերեվարեցին և քաղաքի շրջակայքում դե·երող ·յուղացի «հովիվներին», նրանց, ում ուսերին կապտուկներ էին առաջացրել ինքնաձի·ի հետհարումները: Իսկ երբ նրանց ·րպաններում ·տան լուսանկարներ, որտեղ սրանք մեկը մյուսի մոտ պարծենում էին ձեռքներին բռնած սերբերի կտրած ·լուխներով` նրանց ճակատա·իրը կանխորոշված էր: Պատերազմական ժամանակների օրենքները ·թասրտությամբ աչքի չեն ընկնում: Գեներալ Ռադկո Մլադիչը հեռացավ Բոսնիայից ոչ մի պարտություն չկրած: Ավելին` ազ·ային հերոս ու հայրենասիրության խորհրդանիշ դարձած: Ու հենց դա է, որ չի ներվում նրան` Սերբիան ծնկի բերած ուժերի կողմից, որոնք չեն հան·ստանա, մինչև չհասնեն իրենց ուզածին: Սակայն ամեն դեպքում նա հասցրեց անել իր կյանքի ամենակարևոր ·ործը, ինչից հետո ան·ամ մահն այլևս սարսափելի չէ: Նա վեր պարզեց հայրենիքի ազատա·րման դրոշն ու թողեց այն ծածանվելու` ուշ թե շուտ նրա շուրջ հավաքվելիք զինյալ ·նդերի ·լխավերևում:
