«Յուրաքանչյուր նամականիշ մի վավերագիր է» 

1988-ի երկրաշարժը նաև մարդկանց հոգիները փոթորկեց, ու նորից հայրենիքից հեռացան ցավ ու կսկիծն օտար ափերում սփոփել փորձող աղետյալները: Նրանց հետ էլ` Հովհաննես ԿՈՇԿԱԿԱՐՅԱՆԸ, ում կինն ու 5-ամյա դստրիկը զոհվել էին կորուստների էպիկենտրոն Սպիտակում: Աղետի ամենակուլ երախից փրկված 9 տարեկան աղջկա` Վարդուհու հետ մեկնեց Միացյալ Նահանգներ` հոգու անդորրը վերագտնելու: Այնտեղ հայկական նոր օջախ ծխեցրեց` Նարեկ, Մարիամ և Արմինե զավակներով: Շատ բան փոխվեց Հովհաննեսի կյանքում, անփոփոխ մնացին միայն սերն ու նվիրումը` ընտանիքի, հայրենյաց բարի հուշերի, լուսանկարչության և նամականիշների հանդեպ: Եվ այսօր, ավելի քան 2 տասնամյակ հետո, նա Հայաստան է եկել` իր հարուստ հավաքածուով մասնակցելու Հայոց ցեղասպանության 100-ամյա տարելիցին նվիրված միջազգային ֆիլատելիստական ցուցահանդեսին:

Մեկ գավաթ սուրճը անկաշկանդ մթնոլորտ է ստեղծում, և Հովիկի հետ զրույցը չէր կարող սահմանափակվել միայն ցուցահանդեսի թեմայով: Առավել ևս` հազարավոր այցելուներ արդեն հասցրել են Ցեղասպանության թանգարանում և «Ցիտադել» բիզնես-կենտրոնում ծանոթանալ ու գնահատել խոսուն ցուցանմուշները:

-Ինձ հետաքրքրում են ցանկացած երկրում հրատարակված նամականիշները, որոնք ինչ-որ չափով առնչվում են Հայաստանին, հայությանը: Նամականիշը պետության դեմքը կարելի է համարել. չէ՞ որ դրանք պատկերում են անհատների կամ իրադարձություններ, որոնք մեծ ավանդ և նշանակալի իմաստ ունեն տվյալ երկրի համար:

-Փոստային նամակագրությունը փոխարինվել է էլեկտրոնային հաղորդակցությամբ: Արդյո՞ք նամականիշ-ները նույնպես անցյալ դառնալու վտանգի առջև չեն:

-Ֆիլատելիան չի կարող երկրորդական դառնալ: Կարևոր չէ, թե որ ժամանակահատվածում ինչպիսի պահանջարկ են ունենում նամականիշները, ծրարներն ու բացիկները: 19-րդ դարից ի վեր` սկսած 1864 թվականից (երբ Անգլիայում տպագրվեց 1-ին նամականիշը), հարուստ պատմություն է կերտել ֆիլատելիան: Կրկնում եմ, յուրաքանչ յուր նամականիշ մի վավերագիր է, որն ուսումնասիրել է պետք: Օրինակ, Ուրուգվայում տպագրված նամականիշներից մեկը Անտոնիո Ռուբինյանի դիմանկարով է, որի վրա գրված է «Ռադիո Արմենիա»: Պարզվում է, որ ամբողջ Լատինական Ամերիկայում առաջին ռադիոցանցն է անցկացրել Ռուբինյանը` Բրազիլիայում, Պորտուգալիայում, Ուրուգվայում... Մնայուն անուն է դարձել Ռուբինյանը և միակը չէ: Մի խոսքով, ֆիլատելիայի ակունքներում խորանալով` կարող ես թոթափել բոլոր տագնապներդ, մի պահ մոռանալ հոգսերդ...

-Անդամակցո՞ւմ եք որևէ կազմակերպության:

-Այո, Ամերիկայում 1997 թ. հիմնել ենք Հայ դրոշմագիտական միություն: ԱՄՆ-ում գործում է նաև Ամերիկյան թեմատիկ ընկերություն: Այսինքն` մարդ կա` տարված է կոնկրետ մեկ թեմայով և միայն դրան վերաբերող նամականիշներ է հավաքում: 2 տարի առաջ մենք դիմեցինք ամերիկյան այդ թեմատիկ ընկերությանը, և թեմաների ցանկում ավելացրինք նաև հայկականը` դրանում ընդգրկելով այն բոլոր նամականիշները, որոնք առնչվում են հայության հետ: Օրինակ, Ֆրանսիան նամականիշ է տպագրել Գառզուի նկարով, դրա կողքին կան երկրներ, որտեղ հայեր են աշխատել և ձևավորել են տվյալ երկրի նամականիշները: Ռումինիայում ունենք Աիդա Թաշչյան, ով մոտ 400 նամականիշ է ձևավորել Ռումինիայի համար: Նամականիշի վրա հայտնված Գառզուի նկարի թեման էլ հայկական չի, Աիդա Թաշչյանի ձևավորմամբ բանջարեղենների պատկերները` նույնպես: Բայց հեղինակները հայ են, ուրեմն պետք է ընդգծել դա:

-Փաստորեն մտահոգ եք հայի ինքնության հանրաճանաչմամբ: Հետաքրքիր է այսօր Սփյուռքում ապրող հայի վերաբերմունքը հայրենիքի հանդեպ: Ինչպե՞ս եք դուք ընկալում Հայաստանը, այստեղ կատարվող իրադարձությունները: Ձեզ չի՞ մտահոգում օտար ափերում ապրողների ուծացման վտանգը:

-Հայաստանն ինձ համար միակն է, որովհետև այն իմ հայրենիքն է: Իսկ հայրենիքի հանդեպ զգացմունքները դժվար է բառերով արտահայտել: Այստեղից ստացվող ցանկացած տեղեկատվություն անչափ կարևոր է մեզ համար:

Ուծացման վտանգն առարկայական է, այո: Մինչև 25 տարեկանները հայերեն գրեթե չեն խոսում: Գոյություն ունեն մի քանի հայկական դպրոցներ, որտեղ բացի հայոց լեզվից և հայ գրականությունից, մյուս առարկաները անգլերենով են ուսուցանում` չնայած ծնողները բավական մեծ գումարներ են վճարում: Դպրոցից դուրս էլ երեխաները անգլերեն են խոսում: Միայն մեկ դպրոց կա Գլենդելում` Աննա Գրիգորյան, ինքը դասավանդում է հայկական համակարգով: 3 լեզու է դասավանդվում դպրոցում` հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն: Բոլոր դասագրքերը պատվիրում է Հայաստանից: Իսկ մյուս դպրոցները... Ընտանիքները պետք է մտահոգվեն իրենց զավակների հայեցի դաստիարակությամբ, սակայն հիմնականում անտարբեր են:

-Ինչպիսի՞ն տեսաք Հայաստանը` այսքան երկար բացակայությունից հետո:

-Շատ տխուր:

-Բայց շատ բան է փոխվել, ժամանակակից շքեղ կառույցներ են ավելացել:

-Եթե մի շենք քանդում են, դրա տեղում ավելի լավը պետք է սարքեն: Շատ շենքեր չկան արդեն քաղաքում: Հայաստանում այնքան չմշակվող և դատարկ տարածութ յուններ կան, որոնք կարող էին օգտագործել` ավելի լավ բան կառուցելու: Հին Երևանի դեմքը չկա. կարծես այս քաղաքը վերջին մի քանի տարում է ծնվել: Չկա հին Երևանը: Կան շենքեր, որոնց պատերի ներսում պատմական փաստաթղթեր են ստորագրվել, մեր ազգային մեծերն են ապրել, մեր մշակույթի սերուցքն է ստեղծագործել: Քանդում են` հաշվի չառնելով, որ դրանք պատմամշակութային վավերագրեր են:

-Այդուհանդերձ, օտար երկրներում աշխատանք և բարեկեցություն որոնողներից շատերը մեծ դժվարություններ են հաղթահարում դրսում, բայց Հայաստանից հեռանում են: Այս հոգեբանությունը ո՞նց կբացատրեք:

-Դրսում դժվարությամբ, բայց աշխատանք գտնում են: Ամենակարևորը` օրենքները գործում են բոլորի համար: Կոնկրետ Ամերիկայում սոցիալական ապահովություն կա: Մինչ օրս հայը գենետիկորեն կրում է մեր ժողովրդի հազարամյա տագնապները, օտար նվաճողների տարածած վախը:

-Նկատի ունեք ինքնապաշտպանության բնա՞զդը:

-Այո: Շատ անգամ` քայլ անելու վախը: Երեխային հենց առաջին պահից զրկում ենք ինքնուրույնությունից:

-Ընտանիքը լավ պահելու և երեխայի խնամակալությունը ազգային բնազդ է, գենետիկ հոգեբանություն, որը պետք է շատ ժողովուրդներ ունենան, իմ կարծիքով: Որովհետև չունեցողներն ավելի շատ էին և աշխարհի այսօրվա վիճակը, նաև դրանով է պայմանավորված:

-Դա ճիշտ է, բայց դրա կողքին բացասական գործոնները շատ են ազդել:

-Լավատեսական նոտայով փորձենք մեր զրույցը եզրագծել:

-Կարծում եմ, որ Հայաստանի ապագան իսկապես խոստումնալից է: Հիշենք Լոուրենս Արաբացու մի հարցազրույցը, ուր ասել է, որ եթե հայերին մի փոքր տարածքում անկախություն տաս, նրանք կարող են կարճ ժամանակում աշխարհին տիրել: Այսինքն, եթե հայությունը կարողանա չներքաշվել կողմնակի խմորումներում ու թեկուզ հեռվից փորձի նպաստել իր հայրենիքի զարգացմանը, կարծում եմ, որ Հայաստանը շատ ավելի արագ կզարգանա:

-Մի խոսքով, գերտերության, շատերի համար Ավետյաց երկրի ապահովված քաղաքացի լինելու հանգամանքը ձեր հայացքը չի կտրում Հայաստանից:

-Ես 25 տարի է` այնտեղ եմ, բայց չեմ մերվել այնտեղի կյանքին: Շփվում եմ, մասնակցում եմ քաղաքի կյանքին, սակայն դա իմը չէ: Ամեն օր և ամենուր չէ, որ հայտարարում եմ այս մասին, բայց իրականությունը սա է:

-Ամերիկայի գրող, նկարիչ Ռոքուել Քենտի խոսքով ավարտենք մեր զրույցը. «Եթե ինձ հարցնեք, մեր մոլորակի ո՞ր անկյունում կարելի է հանդիպել ամենից շատ հրաշքների, ես առաջին հերթին կասեի` Հայաստանում»: Մնում է, որ ինքներս էլ տեսնենք, գնահատենք ու վայելենք այդ հրաշքները: Եվ վստահ եղեք սփյուռքում ապրողներդ` Հայրենիքը միշտ սպասում է ձեզ. Հայաստանը նաև ձեր ներկայության կարիքն ունի, իսկ ժողովուրդն անհամբեր է` բոլորիդ մի օր ասելու` Բարի վերադարձ: