«Անկախացումից հետո կառավարման համակարգն անփոփոխ է»

Մոտ մեկ ամիս առաջ Հնչակյան և Դեմոկրատական կուսակցությունների համատեղ նախաձեռնած` սոցիալիստամետ ուժերի համաժողովում խիստ քննադատության ենթարկվեց ներկա իշխանությունների վարած սոցիալ-տնտեսական քաղաքականությունը, ինչպես նաև ներկայացվեցին սոցիալ-դեմոկրատական գաղափարախոսության հիմնադրույթները: «Ավանգարդի» հերթական հյուրը Ս.Դ.Հ.Կ. կենտրոնական վարչության անդամ Վահան ՇԻՐԽԱՆՅԱՆՆ է, ով նորանկախ Հայաստանի կայացման առաջին օրերից պաշտպանության համակարգում, այնուհետև կառավարությունում աշխատել է Վազգեն Սարգսյանի կողքին: - Դատելով համաժողովում Ձեր ելույթից, կարո՞ղ ենք ասել, որ Դուք բացասաբար եք վերաբերվում ՀԱԿ-ի և իշխանության միջև ընթացող երկխոսությանը: - Մենք բացասաբար ենք վերաբերվում երկրում տիրող իրավիճակին` աղքատությանը, արտագաղթին, սոցիալական անարդարությանը: Եվ իհարկե, եթե մենք քաղաքական գործընթացներում չենք տեսնում այդ ծանրագույն խնդիրների լուծմանն ուղղված քայլեր, ապա բնական է` բացասաբար կվերաբերվենք: - ՀԱԿ վերջին հանրահավաքում նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասաց, որ այս երկխոսությամբ ժողովրդին հուզող հարցեր չեն լուծվում, բայց երկխոսության շնորհիվ միջազգային ասպարեզում բարձրանում է մեր հանրապետության վարկը: - Իհարկե, ճիշտ է ասում` երկրի, պետության վարկը բարձրանում է: Բայց ես կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ը հույս ունի այդ երկխոսության միջոցով հասնել նաև ինչ-որ սոցիալական խնդիրների լուծման: - Բայց տարբեր քաղաքագետներ ու դիտորդներ բազմիցս նշել են, որ այսօրվա իշխանություններն, ըստ էության, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակվա իշխանության սկզբունքների շարունակողն են: - Դատելով համաժողովում Ձեր ելույթից, կարո՞ղ ենք ասել, որ Դուք բացասաբար եք վերաբերվում ՀԱԿ-ի և իշխանության միջև ընթացող երկխոսությանը: - Մենք բացասաբար ենք վերաբերվում երկրում տիրող իրավիճակին` աղքատությանը, արտագաղթին, սոցիալական անարդարությանը: Եվ իհարկե, եթե մենք քաղաքական գործընթացներում չենք տեսնում այդ ծանրագույն խնդիրների լուծմանն ուղղված քայլեր, ապա բնական է` բացասաբար կվերաբերվենք: - ՀԱԿ վերջին հանրահավաքում նաև Լևոն Տեր-Պետրոսյանն ասաց, որ այս երկխոսությամբ ժողովրդին հուզող հարցեր չեն լուծվում, բայց երկխոսության շնորհիվ միջազգային ասպարեզում բարձրանում է մեր հանրապետության վարկը: - Իհարկե, ճիշտ է ասում` երկրի, պետության վարկը բարձրանում է: Բայց ես կարծում եմ, որ ՀԱԿ-ը հույս ունի այդ երկխոսության միջոցով հասնել նաև ինչ-որ սոցիալական խնդիրների լուծման: - Բայց տարբեր քաղաքագետներ ու դիտորդներ բազմիցս նշել են, որ այսօրվա իշխանություններն, ըստ էության, Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ժամանակվա իշխանության սկզբունքների շարունակողն են: Եվ որ` ՀՀՇ-ի իշխանության օրոք նման խնդիրների լուծման հարց դրված չի եղել: - Երևի թե կարելի է մի ամբողջական տեսակետ ձևակերպել, որ Հայաստանում անկախացումից հետո ներդրված կառավարման համակարգը եղել է անփոփոխ` իր սկզբունքներով, օրենքներով, Սահմանադրությամբ: Եվ անկախ նրանից, թե նախագահը ով է եղել, վարչապետը` ով, նրանք բոլորը ղեկավարվել են լիբերալ համակարգի սկզբունքներով: Այդ առումով, իհարկե, նրանք մեկը մյուսի գործը շարունակող են: Եվ երբ մենք տեսնում ենք, որ Հայաստանը գնալով ավելի խորը ճգնաժամի մեջ է հայտնվում, պետք է խոսենք արդեն համակարգի թերություններից կամ սխալից, ոչ թե միայն մարդկանց: - Ի դեպ, համակարգային փոփոխությունների անհրաժեշտության մասին խոսել են դեռևս 1995թ. սկսած: Այսօր էլ շատերը տարբեր կերպ են հասկանում ու մեկնաբանում համակարգային փոփոխություն ասվածը: - Համակարգային փոփոխություններ Հայաստանում բազմաթիվ են եղել: Ես ուզում եմ տարանջատել համակարգի փոփոխումը համակարգային փոփոխություններից: Փոխել համակարգը նշանակում է հրաժարվել լիբերալ համակարգից, հրաժարվել այս սահմանադրությունից և ստեղծել նորը` սոցիալ-դեմոկրատական արժեհամակարգի վրա հիմնված, որտեղ պետությունը կստանձնի սոցիալական արդարությունն ապահովելու պարտավորություններ: Հակառակ դեպքում կունենանք կառավարելու իրավուն քից զուրկ կառավարիչներ, նախարարներ: Նրանք չունեն ո´չ ֆինանսներ, ո´չ լծակներ, որովհետև լիբերալ համակարգի պահանջը եղել է պետության դերի նվազեցում` մինչև զրոյացում: -Դուք հնարավոր համարո՞ւմ եք, որ առաջիկա ընտրություններում պայքար կծավալվի գաղափարախոսությունների միջև, այլ ոչ թե այնպիսին, ինչպես մինչ օրս է եղել: - Ես շատ կուզենայի, որ ժողովուրդը տեսներ և մասնակցեր գաղափարախոսական պայքարով ընթացող ընտրությունների: Մինչև այսօր պայքարը եղել է անձերի, լիդերների միջև, և այդ պատճառով էլ մենք ոչինչ չենք կարողացել Հայաստանում փոխել դեպի դրականը: Համակարգը մնացել է նույնը, դերակատարներն են փոխվել: Եվ շատ լավ կլիներ, որ առաջիկա ընտրություններում պայքարն իսկապես ընթանար գաղափարախոսությունների միջև: - Մի հետաքրքիր, թե տարօրինակ բան է կատարվում այսօր մեր իրականության մեջ: ՀԱԿ-ը շարունակում է պնդել (կամ գոնե այդպես ներկայացնել) արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների պահանջը: Մինչդեռ, գիտենք, որ Սահմանադրությամբ չի թույլատրվում իր լիազորությունների վերջին տարում լուծարել խորհրդարանը: Այն կարող է միայն ինքնալուծարվել, ինչը, մեղմ ասած, քիչ հավանական է: - Ես արտահերթ ընտրությունների հեռանկար Հայաստանում չեմ տեսնում` ո´չ Ազգային Ժողովի, ո´չ նախագահի: Արտահերթ ընտրությունները տեղի են ունենում քաղաքական ճգնաժամերի պայմաններում: Հայաստանում չկա այդպիսի քաղաքական ճգնաժամ: Ավելին. արտաքին քաղաքականությունում Սերժ Սարգսյանը կարողացավ հասնել բավական լուրջ հաջողությունների` ազգային տեսակետներն արտահայտելով: Ներքին քաղաքականությունում, իհարկե, խնդիրներ շատ կան` և´ ստվերային տնտեսություն է, և´ կոռուպցիա է: Բայց ես նախադրյալներ չեմ տեսնում, որ եթե Հայաստանում հանկարծ տեղի ունենան արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ, այդ խնդիրները կլուծվեն: Արտահերթ ընտրությունների նպատակը կարող է լինել միայն մեկը` Հայաստանը ճգնաժամից դուրս հանել: Ճգնաժամից դուրս հանել հնարավոր է միայն համակարգի փոփոխումով: Նման մոտեցում ես չեմ տեսնում ՀԱԿ-ի կողմից: Հոկտեմբերի 27-ը - Սխալված չեմ լինի, եթե ասեմ, որ ոմանց մոտ տարակուսանք է առաջացնում այն, որ Դուք այսօր անդամակցում եք Ս.Դ.Հ.Կ-ին, որովհետև նրանք պարոն Շիրխանյանին գիտեն որպես Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախագահության շրջանում պաշտպանության համակարգի բարձր պաշտոնյա: - Ես 20 տարի եղել եմ կոմկուսի անդամ. պաշտպանությունում կուսակցականությունն արգելված է: Վազգեն Սարգսյանի հետ ես գնացել եմ կառավարություն` որպես փոխվարչապետ, և մենք նախաձեռնել ենք իրականացնել մի շարք լրջագույն ծրագրեր, որոնք պետք է նաև հանգեցնեին համակարգի փոփոխության: - Հոկտեմբերի 27-ից մի երկու ամիս առաջ մի առիթով ինձ հաջողվեց թռուցիկ զրույց ունենալ Վազգեն Սարգսյանի հետ. նա ասաց` մի փոքր համբերի և շատ մեծ փոփոխությունների ականատեսը կլինես: Ես չհասկացա, թե խոսքն ինչի մասին էր: Արդյո՞ք նա համակարգի փոփոխությունը նկատի ուներ. Դուք ասացիք, որ միասին մշակել եք նման ծրագրեր : - Մենք սկսել էինք մշակել լրջագույն փոփոխությունների ծրագիր, որը պետք է կասեցներ արտագաղթը, որը պետք է հաստատեր սոցիալական արդարությունը, ժողովրդի հավատը իշխանության հանդեպ և երկրի կառավարման խնդիրներում կտրուկ բարձրացներ պետության դերը, ոչ թե նվազեցներ, ինչպես լիբերալ համակարգն է պահանջում: Այդ ամենը նախատեսվում էր, և ծրագրի մեծ մասն արդեն կազմված էր: Այնպես որ, ես երբեք սոցիալիստական դիրքերից չեմ նահանջել: Բանակը միանձնյա ղեկավարման մարմին է, և այնտեղ լիբերալ հասկացողություն չկար` քանի դեռ մենք այնտեղ աշխատում էինք Վազգեն Սարգսյանի հետ: - Ասվածից ենթադրում եմ, որ Ձեր` իշխանության գալու դեպքում չի բացառվում, որ վերանայվի հոկտեմբերի 27-ի գործը: - Իշխանության գալու խնդիր կարող են դնել այն քաղաքական ուժերը, որոնք ունեն քաղաքական, ֆինանսական և հասարակական բավարար ռեսուրսներ, ինչը մեր դեպքում ասելը շատ անհամեստ կլինի: Բայց որպես քաղաքական ուժ, մենք կաշխատենք ներկայացնել մեր առաջարկները: Ես համոզված եմ, որ հոկտեմբերի 27-ի պատվիրատուները դրսում են… - Դրսում ասելով նկատի ունեք հանրապետությունից դո՞ւրս: - Իհարկե: Եթե հանկարծ երբևէ որևէ իշխանություն փորձի վերսկսել և բացահայտել պատվիրատուին, ապա դա առողջացնող շատ լուրջ ազդեցություն կունենա հայ հասարակության վրա: - Քոչարյանը նրանց անվանում էր մի խումբ ռոմանտիկներ : - Իր խնդիրն է. ինչ ուզում է անվանի: Ես հարցազրույցներից մեկում առաջարկել եմ, որ հանրաքվեով ժողովուրդը որոշի Քոչարյանին հանել Հայաստանի նախագահների ցանկից` հաշվի առնելով երկրին նրա հասցրած սարսափելի մեծ վնասները: Ղարաբաղը - Դուք ինչպե՞ս եք գնահատում Ղարաբաղյան խնդրի գործոնը Հայաստանի ներքաղաքական կյանքում: Բոլոր ընտրությունների ժամանակ այդ գործոնն այս կամ այն կերպ շահարկվել է թե´ ընդդիմության, թե´ իշխանության կողմից: - Պետք է մի քանի աքսիոմատիկ ճշմարտություններ ընդունել և չքննարկել դրանք: Ղարաբաղը կայացած անկախ երկիր է` իր իշխանությունով, իր օրենքներով: Այն ազատագրված հայկական հող է: Ղարաբաղի ներքին խնդիրը զարգացում ապահովելն է, տնտեսական, սոցիալական խնդիրների լուծումն է, պաշտպանության ամրապնդումն է: Եվ ընտրություններում տարբեր քաղաքական ուժեր շահարկելով Ղարաբաղի գործոնը, միայն վնասում են Արցախին ու մեր ազգային խնդիրների իրականացմանը: Եղել են շահարկումներ նույնիսկ տնտեսական մասով. շատերն են ասել, թե Հայաստանի տնտեսական քայքայումը, ճգնաժամը և այլն պայմանավորված են Արցախի հարցի չկարգավորումով, ինչը որևէ հիմք չունի: Արցախը կարող էր և կարող է միայն ու միայն օգնել Հայաստանի տնտեսական զարգացմանը: 92, 93 թթ.-ից սկսեց ձևավորվել մի բանաձև, իսկ 94-96 թթ. այն ճշգրտվեց և դարձավ հիմնական այն առանցքը, որի շուրջ ընթանում են բանակցությունները: Դա «տարածքների վերադարձ` կարգավիճակի դիմաց» բանաձևն է, որին ես կտրականապես դեմ եմ: Ես առաջարկել եմ փոխել այդ բանաձևը «տարածքների համարժեք փոխանակում» բանաձևով: Հողը` հողի դիմաց. չկորցնելով ոչ մի թիզ հող: Ադրբեջանն ասում է, որ իրենք կորցրել են իրենց տարածքի 20 տոկոսը, դա կազմում է 17 հազար քառակուսի կմ, քիչ ավել: Արցախը պահում է 12 հազար քառ.կմ տարածքը, մնացածը փոխանակվում է Նախիջևանի հետ: Բնական է` Նախիջևանը հայկական հող է և լինելով ադրբեջանական ու մնալով անկլավային վիճակում, միշտ կոնֆլիկտահարույց է: Իսկ այդ հողերը փոխանակելով և Նախիջևանը միացնելով Հայաստանին, Ադրբեջանի և Հայաստանի միջև 100-ամյա կոնֆլիկտը դադարում է, և այստեղ խաղաղություն է հաստատվում: