Վաղը ապրիլի 24-ն է


Հաջորդ տարի աշխարհի առաջադեմ մարդկությունը կնշի Ցեղասպանության 100-ամյակը: Ի՞նչ կտա դա հայությանը, ի՞նչ է տալիս այսօր աշխարհի հզորների կողմից ամեն ապրիլի 24-ի նախօրեին Ցեղասպանության վերաբերյալ բանաձևեր ընդունելը…

Նման հարցերի շուրջ է հարցազրույցը 100 - ամյակի միջոցառումների պետական հանձնաժողովի անդամ, ՀՅԴ Բյուրոյի` Հայ Դատի և քաղաքական հարցերի

պատասխանատու Կիրո ՄԱՆՈՅԱՆԻ հետ:

Ինչո՞վ կառանձնանա Ցեղասպանության 100 ամյակը մինչ այդ եղած մյուս տարելիցներից, ի՞նչ կարող է ակնկալել հայությունը:

Կարծում եմ` 100-ամյակը կլինի առիթ, որպեսզի մենք ազգովի կարողանանք բանաձևել, ձևակերպել Թուրքիայից մեր պահանջներն ու իրավունքները և դրանց շուրջ ձևավորել համահայկական համաձայնություն, որպեսզի համազգային ճիգերով կարողանանք հետապնդել այդ իրավունքների և պահանջների ձեռքբերումը: Միաժամանակ այդ հարցերը բարձրացնել արտաքին աշխարհում, որպեսզի միջազգային հանրությունն ու նախ և առաջ Թուրքիայի հասարակությունը հասկանան, որ Թուրքիայի կողմից ցեղասպանության ճանաչումը ինչ-որ բանի վերջը չի: Այն կարող է սկիզբը լինել մեկ գործընթացի, որը արդարություն կհաստատի և որի հիման վրա էլ կարելի է նորմալ հարաբերություններ ունենալ Թուրքիայի հետ: Որոշ իմաստով հասկանալի է ժողովրդի ակնկալությունը, թե քանի որ 100-ամյակ է, ուրեմն ինչ-որ բան պետք է շատ տարբեր լինի: Բայց կարծում եմ` մենք բավական ճանապարհ ենք անցել և շատ բաներ, որոնք 10, 20, նույնիսկ 30 տարի առաջ անհավանական կհամարվեին, այսօր արդեն դարձել են սովորական:

Հատկապես ի՞նչը նկատի ունեք:

- Օրինակ` այն, որ երեք պետությունների, այն էլ` Թուրքիային դաշնակից պետությունների ղեկավարներ (Ֆրանսիայի նախագահը և Գերմանիայի վարչապետը) այս տարվա ընթացքում երկու անգամ, իսկ ավելի շուտ ԱՄՆ նախագահը Թուրքիային կոչ են արել առերեսվել իր պատմության հետ, ընդունել և ճանաչել սեփական պատմութ յունը: Պարզ է, որ սա հայության` տասնամյակների աշխատանքի արդյունք է: Կարծում եմ` 20, 30 տարի առաջ սրա մասին անգամ երևակայել հնարավոր չէր: Ու հիմա պետք չէ ակնկալել, թե ինչ-որ միջոցառում պետք է որ ցնցի աշխարհը, բայց, թերևս անվիճելի է, որ Թուրքիայի վրա առավել կշատանան ճնշումները` ճանաչելու Ցեղասպանութ յունը և դրանում իր պատասխանատվությունը:

Սակայն մենք արդեն մի քանի անգամ ականատես ենք եղել, թե ինչպես ԱՄՆ նախագահները հայ ընտրողներին խոստացել են Ցեղասպանության ընդունման, ճանաչման հարցում կոնկրետ քայլեր ձեռնարկել: Բայց դրժել են իրենց խոստումները, որովհետև առաջնորդվել են ազգային, պետական շահերով: Արդյո՞ք հերթական անգամ նույն փաստի առաջ չենք կանգնի, քանի որ Թուրքիան Ամերիկայի դաշնակիցն է և նրա հետ ինչ-ինչ ընդհանուր շահեր ունի:

- Մենք պետք է կարողանանք համոզել ԱՄՆ-ին և մյուս պետություններին, որ իրենց ազգային, պետական շահերից է բխում Թուրքիային մղել առերեսվել, ճանաչել սեփական պատմությունը: Այս մասին վերջերս Միացյալ Նահանգների Կոնգրեսում Ցեղասպանության ոգեկոչման միջոցառման ժամանակ ասել էր Թուրքիայից մտավորական Զարաքօղլուն: Կարևորն այն է, որ հիշյալ պետությունները հարցականի տակ չեն դնում Ցեղասպանության փաստը: Կար ժամանակ, երբ Թուրքիան ուրախանում էր, երբ Միացյալ Նահագների նախագահներից որևէ մեկը ցեղասպանություն բառը չէր օգտագործում: Հետո հասկացան, որ ուրախանալու առիթ իրականում չունեն, որովհետև բացի այդ բառն օգտագործելուց (ինչը նույնպես կարևոր է) մնացած ամեն ինչն ասում են` պետության կողմից ծրագրված սպանդ, տեղահանություն, մեկուկես միլիոն զոհեր և այլն: Արդեն Թուրքիան սկսել է բողոքել ԱՄՆ նախագահի այն հայտարարությունների առիթով, որտեղ թեև ցեղասպանություն բառը չի օգտագործվում, բայց նշածս մնացած ամենն ասվում է: Այնպես որ այդ ասել-չասելու մեջ տակավին պետք չէ բարդություն տեսնել: Բնական է` մեր ակնկալիքները պետք է որ հնարավորինս շատ լինեն, բայց նաև մենք պետք է իրատես լինենք: Չի կարելի անտեսել ձեռք բերված հաջողությունը:

Ասացիք` 100-ամյակին կկարողանանք ձևակերպել Թուրքիայից մեր պահանջներն ու իրավունքները: Բայց ինչո՞ւ այսօր չենք ձևակերպում, ի՞նչ կա դրան խոչընդոտող:

Արդեն ձևակերպում ենք, բայց պետք է ամբողջացվի համազգային ճիգերով, որպեսզի համազգային համախոհություն լինի: Այնպես, ինչպես Ցեղասպանության ճանաչման շուրջ կա համազգային համախոհություն: Պետք է ընդունել, որ տարածքների հարցում, որի իրավատերը Հայաստանի Հանրապետությունն է, չի կարելի գնալ որևէ քայլի, որը կնշանակի հրաժարվել այդ իրավունքներից: Ճիշտ է, եղել են որոշ քայլեր հակառակ ուղղությամբ, օրինակ` հայ-թուրքական արձանագրությունները, որոնք ուժի մեջ չեն: Բայց պաշտոնական Հայաստանը մեկնաբանում է, որ դա ընդամենը նշանակում է, թե կա Հայաստան-Թուրքիա սահմանային հարց, որը պետք է լուծվի միջազգային իրավունքի համաձայն: Այսինքն, կարևորվել է այն, որ պետությունն այդ տարածքների հանդեպ իրավունքներից չհրաժարվի: Արդեն ընթացքի մեջ է եկեղեցապատկան կալվածքների գծով Թուրքիային պահանջներ ներկայացնելու խնդիրը:

Երբ պահը գա, ու մենք կարողանանք մեր տարածքային պահանջները ներկայացնել, արդյո՞ք դրան չի խանգարի Մաքսային Միությանը Հայաստանի անդամակցելու հանգամանքը: Չէ՞ որ մեր երկիրը ստորագրել է փաստաթուղթ առ այն, որ չի կատարի ՄՄ-ի շահերին հակասող քայլեր: Մենք կկարողանա՞նք հաշվի չառնել, որ գործող սահմանները գծվել են այսօր մեր ռազմավարական դաշնակիցը համարվող Ռուսաստանի և Թուրքիայի կողմից:

- Եթե Մաքսային Միությունը խոչընդոտելու է, որ մենք մեր պատմական տարածքները ստանանք, պարզապես դուրս կգանք այդ Միությունից:

Արթուր ԴՈԽՈԼՅԱՆ