ԻՄ ԱՇԽԱՐՀԻ ՁԱՅՆԵՐՆ ԵՆ ՔԱՐԵՐԻ ՄԵՋ

Քան¬դա¬կա¬գործ, Երևա¬նի Գե¬ղար¬վես¬տի ա¬կա¬դե¬միա¬յի պրո¬ֆե¬սոր ՏԱ¬ՐԻԵԼ ՀԱ¬ԿՈԲ¬ՅԱՆՆ ի¬րա¬վամբ մեր ար¬վես¬տի նշա¬նա¬վոր¬նե¬րից է, այն քան¬դա¬կա¬գործ¬նե¬րից, ով ար¬դեն իր «հետ¬քերն» է թո¬ղել ինչ¬պես մայ¬րա¬քա¬ղաք Երևա¬նում, այն¬պես էլ նրա սահ¬ման¬նե¬րից դուրս: Լայն հե¬տաքրք¬րութ¬յուն¬նե¬րի տեր անձ¬նա¬վո¬րութ¬յուն է նա, ով հրա¬շա¬լի գի¬տի ե¬րաժշ¬տութ¬յուն և գրա¬կա¬նութ¬յուն, իր մաս¬նակ¬ցութ¬յունն է բե¬րում երկ¬րի մշա¬կու¬թա¬յին կյան¬քին: Նրա հետ զրույցը սկսվեց Գրող¬նե¬րի միութ¬յու¬նում, ա¬պա շա¬րու¬նակ¬վեց երևան¬յան սրճա¬րան¬նե¬րից մե¬կում: - Վերջերս հայտարարեցիք, որ ճամփորդելով Արևմտյան Հայաստանում, անսպասելիորեն պարզել եք Ձեր արմատների բնավայրը, այն բնաշխարհը, որտեղից ծագում են Ձեր պապերն ու ծնողները: - Մի քանի տարի առաջ մտավորականների մի խմբով ճամփորդեցինք Արևմտյան Հայաստանում: Մենք զբոսաշրջիկներ չէինք, այլ իսկական ուխտավորներ: Զբոսաշրջիկները գնում են շրջելու, զբոսնելու, ծանոթանալու և նաև հանգստանալու, իսկ մենք գնացել էինք մեր արմատներին մերձ լինելու, երկրի առեղծվածները պարզելու համար: Անցանք մեր կարոտի ճամփաներով, ամենուրեք տեսանք կոտորածների հետքերը, տեսանք ավերված ու խոնարհված տաճարներ, տեսանք բզկտված եղած հայրենիքի պատառները… Սրդողած էինք անցնում ամեն մի քարի ու թփի մոտով, վախենում էինք ոտքերս ուժգին դնել հողին, որովհետև դա մեր սրբազան հողն էր, որի ամեն մի պատառի վրա հայի արյուն էր ցողվել… Երբ հասանք Մուշ, կարծես արյունս եփ եկավ, ինչ-որ անբացատրելի բան տեղի ունեցավ ինձ հետ: Ինձ թվաց, թե արյան կանչ եմ լսում: Ես ընկերներիս հայտարարեցի, որ հավանաբար իմ տոհմն այստեղից է սերում, որ այստեղ այնքան հարազատ բան կա ինձ համար: Երբ վերադարձա Հայաստան, սկսեցի ուսումնասիրել մեր տոհմագրությունը: Եվ անսպասելիորեն հայտնաբերեցի, որ զգացողությունս ճիշտ է եղել, որ ես հայտնվել եմ այնտեղ, որտեղից սկիզբ է առել մեր տոհմը, ընձյուղավորվել, ապա 1915 թվականին շատերի հետ բռնել գաղթի ճանապարհը: Այս օրերին, երբ նշում ենք Ցեղասպանության 96-րդ տարեդարձը, ես մտովի վերադառնում եմ իմ տեսած երկիրը, հիշում ամեն ինչ ու ավելի զայրանում, որ աշխարհն անտարբեր է մեր դատի ու արդար պահանջի նկատմամբ: - Դուք Ցեղասպանությունը վերապրածի ժառանգ եք, սակայն Ձեր ստեղծագործության մեջ կարծես թե Եղեռնի թեման չի արտացոլվել: Ինչու՞: - Այո, տպավորությունն այնպիսին է, թե ես մեր ժողովրդի համար սրբազան այդ թեմային չեմ անդրադարձել: Սակայն դա իրականությանը չի համապատասխանում: Ես մի շարք ստեղծագործություններ ունեմ, մասնավորապես դիմաքանդակներ, որոնցում պատկերված են այն հայ մարդիկ, ովքեր անցել են տառապանքի միջով, ում հիշողություններում մշտարթուն էին սահմռկեցուցիչ տեսարանները: Բնավ էլ պարտադիր չէ, որ հայ քանդակագործն իր ստեղծագործությունների անուններն ընտրելիս անպայմանորեն շեշտի եղեռն բառը: Մենք ինչ էլ քանդակենք` մոտենում ենք այդ թեմային, որովհետև թեման ամենքիս մեջ է, մեր կենսագրության մեջ է, որից չենք կարող տարազատվել: Ցույց տվեք գեթ մի հայ ընտանիք, որն ինչ-որ կերպ աղերսներ ունեցած չլինի Ցեղասպանությանը: Արևելյան Հայաստանում ապրած հայ ընտանիքն անգամ զգացել է կոտորածների ցավը: Հայի տեսակը պատմության անդրադարձներն է իր մեջ կրում: - Ձեզ ավելի շատ գիտեն որպես մոնումենտալ քանդակագործության ներկայացուցիչ, արվեստագետ, ով ստեղծել է մեր ժամանակակիցների ու մի շարք պատմական դեմքերի քանդակները: Շատերս ենք հիշում Ստեփան Շահումյանի քանդակը, որում ուժ և ամրություն կար, իսկ այսօր էլ մայրաքաղաքում հառնում է Վիկտոր Համբարձումյանի քանդակը: Կարելի՞ է ասել, որ Ձեզ ավելի շատ մեր ժամանակն է հետաքրքրել: - Արվեստը ժամանակների միասնությունն է: Արվեստագետն ապրում է իր ժամանակի մեջ, սակայն նա ստեղծում է բոլոր ժամանակների միասնական կերպարը: Սա մի տեսակ աքսիոմա է դարձել, անհերքելի մի ճշմարտություն: Ես սիրում եմ իմ ժամանակակիցներին, բոլոր նրանց, ովքեր մեր ժամանակն են կերտում: Երբ քանդակում էի Ստեփան Շահումյանին, ես միայն նրան չէի քանդակում: Չզարմանաք այս անկեղծության համար: Ես նրա մեջ կենտրոնացրել էի ժամանակը, այն իրադարձությունները, որոնք ցնցեցին աշխարհը: Վիկտոր Համբարձումյանի քանդակին մոտեցել եմ առանձնակի պատասխանատվությամբ: Ես ճանաչում էի աշխարհահռչակ գիտնականին, նրան բազմաթիվ անգամներ էի տեսել, հիացած էի նրա հանճարով: Ստեղծելով նրա քանդակը` ես հեռացա արտաքին տպավորությունից և մղվեցի դեպի նրա անհատականության խորքը: Ուժեղ է իմ հերոսը, ամրապինդ, վստահ քայլքով, հպարտ: Այսպիսին էր աշխարհահռչակ գիտնականը: Նա ինձ համար ժամանակի խորհրդանիշն է: - Դուք սովորել եք ականավոր քանդակագործ Սարգիս Բաղդասարյանի արվեստանոցում, ով մնաց մեր ժողովրդի պատմության իր նշանավոր «Արցախցիներ» քանդակով: Ինչու՞ այսօր նման քանդակներ չեն ստեղծվում: - Այսօր Ղարաբաղի խորհրդանիշը դարձած այդ քանդակը պոռթկում էր, կուտակված սիրո արտահայտություն: Երվանդ Քոչարի «Սասունցի Դավիթը» որքան մեծ մաեստրոյի տաղանդի պոռթկումն էր, նույնքան էլ ժամանակի պահանջն էր: Ճիշտ այդպես` Սարգիս Բաղդասարյանի քանդակը: Պետք է ասեմ, որ փոխվում են ժամանակներն ու պատկերացումները, փոխվում է մարդը, հետևաբար այսօր փոքր-ինչ այլ են մոտեցումները: Ստում են բոլոր նրանք, ովքեր ասում են, թե միայն ձևը բավական է արվեստի կատարելության հասնելու համար: Ես դեմ չեմ արդիական ուղղություններին, սակայն դրանց մեջ էլ կարևորում եմ բովանդակությունը: Փորձել եմ իմ ուսանողներին երբեք չկաշկանդել, սակայն միշտ հորդորել եմ ամեն ինչում կարևոր համարել բովանդակությունը, որովհետև բովանդակազուրկ ոչինչ չի կարող լինել: - Ինչպե՞ս կբնութագրեք մեր օրերի երիտասարդությանը: - Ես հարգում և գնահատում եմ մեր օրերի երիտասարդությանը, ուստի նրան կհամարեի տաղանդավոր և որոնող: Պարզապես պետք է երիտասարդությունն ամեն ինչ անի, որպեսզի չհեռանա ազգային արժեհամակարգերից` միաժամանակ չպարփակվելով նեղլիկ-գավառական պատկերացումների մեջ: - Ավարտելով մեր զրույցը, ին՞չ կավելացնեիք: - Խոսելու և ասելու շատ բան կա: Սակայն ուզում եմ հավատալ, որ մեր դատը հաղթելու է, ուզում եմ հավատալ, որ շուտով Ծիծեռնակաբերդ գնալիս այլևս չենք մտածի, որ աշխարհն անհաղորդ է մեր ողբերգությանը: Բայց չեմ ուզում, որ ապրենք բարդույթավորված, մեզ զոհ զգալով: Ես աշխարհի ձայներն իմ քանդակների մեջ եմ պատկերում: Ուրեմն, ուզում եմ, որ այդ ձայները միայն քարեղեն արձագանքներ չունենան: