Այսօր ապրում ենք լուրջ, կարևոր ժամանակաշրջան


Գրեթե 10 տարի ՀՀՇ-ը բացակայում էր Հայաստանի քաղաքական դաշտում, գոնե շատ պասիվ վիճակում էր: Հետո արթնացավ այն ժամանակ, երբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը վերադարձավ քաղաքականություն: Ինչո՞վ կամ ինչպե՞ս կարելի է բացատրել այս երևույթը: Ինչպե՞ս կարող է կուսակցությունը պայմանավորել իր գործունեությունը, գոյությունն` ընդամենը մեկ անձով: Այս և ներքաղաքական այլ խնդիրների մասին է զրույցը ՀՀՇ վարչության նախագահ Արամ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻ հետ: - Հայաստանի քաղաքական դաշտից բացակայելու մասին գնահատականների հետ համաձայն չեմ: 98-ից հետո, երբ Ռոբերտ Քոչարյանը նստեց հանրապետության թիվ 1 աթոռին, իր կարևոր նպատակներից մեկը համարեց նախկինին սևացնելը, քաղաքական դաշտն ամուլ դարձնելը և հիմնական շեշտադրումն ուղղեց ՀՀՇ-ի վրա: Կարծես իր գոյությունն արդարացնելու համար ինքն ամբողջապես հարձակվեց իր կենսագրության վրա` սևացնելով և´ Հայոց Համազգային Շարժումը, և´ նախկին իշխանությանը: - Իր կենսագրությունն ասելով`գուցե նկատի ունեք այն, որ Ռ. Քոչարյանը մինչ այդ անդամակցում էր ՀՀՇ-ին: - Այո, ինքը եղել է ՀՀՇ վարչության անդամ, երկու անգամ Վանաձորից Գերագույն խորհրդի պատգամավոր է ընտրվել ՀՀՇ-ի աջակցությամբ: Եվ ընդհանրապես իր գործունեությունը, Ղարաբաղյան ազատագրական շարժումը չէր կարող լինել այլ կերպ, քան Լևոն Տեր-Պետրոսյանի կամ Հայոց Համազգային Շարժման հետ, որովհետև այն ժամանակ դա էր կազմակերպիչ ուժը: Առնվազն տարօրինակ կամ անմարդկային էր, որ ինքը մոռացավ իր կենսագրությունը, մեր արածը: Վերջապես, մենք իր սիրույն չէինք օգնում Ղարաբաղին. Հայոց Համազգային Շարժումն իր բոլոր կառույցներով աջակցում էր ազատագրական շարժմանը: - Ղարաբաղին աջակցում էր ողջ Հանրապետությունը: - Այո, ողջ հայ ժողովուրդը, և բնականաբար, կազմակերպողն այդ ժամանակվա իշխանությունն էր և քաղաքական թիվ մեկ ուժը` Հայոց Համազգային Շարժումը: Դա կամավոր ազատագրական շարժում էր, գրագետ և գիտակից մարդկանց շարժում էր, մենք գիտեինք, թե ինչի համար է կատարվող զոհաբերությունը: Եվ տարօրինակն այն է, որ հետո ինքը մերժեց այդ ամբողջ պատմությունը: Եվ հիմա էլ: Ղարաբաղյան ազատագրական շարժումը հիմա մեր դասագրքերում, մեր պատմության այս փուլում ծուռ հայելիներով է նկարագրած: Այդ խեղաթյուրումով ինքը ոչ միայն խաչ քաշեց իր և մեր համատեղ անցյալի, մեր ժողովրդական շարժման վրա, այլև կեղծելն ու ձախողելը շարունակեց իր ողջ գործունեության ընթացքում: Եթե որևէ մեկը փորձի ներել Ռ. Քոչարյանին ինչ-որ հարցում, ապա չի ներելու Ղարաբաղը բանակցային գործընթացից հանելու նրա հանցագործ քայլը, պատմական կոպիտ սխալը: 94թ. մայիսին Հայաստանը դիվանագիտական լրջագույն հաջողություն արձանագրեց. զինադադարը ստորագրեցին երեք կողմերը` Հայաստան, Ադրբեջան, Ղարաբաղ. և խնդիրն ամբողջապես ազգային ինքնորոշման տիրույթում էր: Ռ.Քոչարյանը տղայական, դիվանագիտական առումով կիքս թույլ տվեց` հայտարարելով, թե ինքը պատասխանատու կարող է լինել և´ Հայաստանի, և´ Ղարաբաղի համար: Հենց այդ պահից Ղարաբաղի խնդրի լուծման ազգային ինքնորոշման համակարգը վերածվեց Հայաստան-Ադրբեջան տարածքային վեճի: Խնդրի էությունը փոխվեց: Եվ դրա միակ մեղավորը Ռոբերտ Քոչարյանն է: Մեր կոնֆլիկտները սկսվեցին այդ տեղից: Բնականաբար, ինքն այդ առումով պետք է փորձեր ոչնչացնել հակառակորդ կողմին, հակառակ կարծիք ունեցողին, և ՀՀՇ-ը դարձավ թիրախ. մեր բոլոր կուսակցականներն աշխատանքից հեռացվեցին, հետապնդվեցին, մի մասն արտասահման փախավ: Դա ավելի սրացավ մեր փոքր-ինչ ակտիվանալով` 2007-ից: Ոչ միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքականություն վերադարձով ակտիվացավ քաղաքական դաշտը, այլ նաև հակառակը տեղի ունեցավ. դա փոխադարձ երևույթ էր: Քաղաքական դաշտի ակտիվացումն էլ, ՀՀՇ-ի` ծանր վիճակից դուրս գալն էլ նպաստեց Լ. Տեր-Պետրոսյանի քաղաքականություն վերադարձին: Հիմա Հայաստանի հիմնադիր քաղաքական ուժերից մեկը շատ ակտիվ փուլում է: ՀՀՇ տեսակը, որպես ազատական գաղափարների կրող քաղաքական հոսանք, անհրաժեշտ է բոլոր երկրներում: - Ես լավ հիշում եմ` ժամանակին Վանո Սիրադեղյանն ասում էր, որ ինքը չի սիրում ՀՀՇ անունը և սիրով կփոխեր կուսակցության անվանումը «Հանրապե տականի»: Բայց նաև ափսոսում էր, որ այդ անունով արդեն այլ կուսակցություն կա: - Այդպիսի քննարկումներ, վարչության նիստերում բուռն վեճեր եղել են: Բայց ինքը` Սիրադեղյանն էլ հանգեց այն եզրակացությանը, որ ինչպես էլ փոխենք այդ անունը, դիտվելու ենք որպես ՀՀՇ: Անվանումը սոսկ անուն չէր, այն արդեն կարծես բրենդի տեսակ էր: - ՀՀՇ անվան հետ ժամանակին շատ երազանքներ են կապվել, բայց հետո եկավ մի փուլ, որ այդ անունն այլևս տխուր հիշողություններ ու մտորումներ էր առաջացնում: - Բնականաբար: Թերևս նկատած կլինեք, Երևանում և ընդհանրապես հանրապետությունում լուսավորության գրեթե բոլոր սյուների վրա փակցրած հայտարարություն ները Լևոն Տեր-Պետրոսյանի, ՀՀՇ-ի դեմ ուղղված լոզունգներ են: Մասնավորապես, հետևյալ բովանդակությամբ` «ՀՀՇ-ը դավաճան է», «ՀՀՇ-ը արվամոլների, համասեռա մոլների պաշտպան է», «Ոչ թե քաղբանտարկյալներ, այլ նախկին բռնապետի դրածոներ», «Ոչ ոք չի մոռացել ՀՀՇ-ի և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի մութ տարիները», «Ո´չ ասեք Լևոն Տեր-Պետրոսյանին»: Այսինքն, պետությունը փող է ծախսում իր ընդդիմությանը սևացնելու նպատակով: Սա կազմակերպում է «Հանրապետական» կուսակցությունը, որքան էլ տարօրինակ է, բայց նաև Էջմիածինը: Այդ լոզունգները փակցնողները վարձու ջահելներ են: Բայց երբ մեր ջահելներն են փակցնում հանրահավաքի մասին տեղեկացնող հայտարարություններ, ոստիկանները կամ կազմակերպված որոշ խմբեր հետևներից մաքրելով գնում են: Աննախադեպ երևույթ է, երբ իշխանությունն իր ընդդիմության դեմ պայքար է կազմակերպում այս ձևով: Սովորաբար կա շատ ավելի քաղաքակիրթ ձև. իշխանությունն իր քարոզով, իր միջոցներով գովազդում է իր արածը կամ չարածը: - Մեր նախնական զրույցում ասացիք, որ մեկ շաբաթվա ընթացքում 2500, թե 3000կմ շրջել եք Հայաստանում: - Շրջել եմ Հանրապետության գրեթե բոլոր մարզերում: Հանդիպումներ եմ ունեցել ՀԱԿ-ի ակտիվիստների, և որքան ժամանակը ներում էր, նաև բնակչության հետ: Նպատակն էր` տեղում ուսումնասիրել սոցիալական, հոգեբանական վիճակը: Չեմ թաքցնի, նպատակներից մեկն էլ նաև առաջիկա հանրահավաքներին մասնակցելու համար ժողովրդին ակտիվացնելն էր: - Դա կարելի՞ է համարել նաև նախընտրական շրջագայություն: - Կարելի է: Մինչև շրջագայության գնալն էլ գիտեի, որ մարզերում սոցիալական վիճակը, մեղմ ասած, ծանր է: Բայց տեսածս ավելին էր, քան իմացածս: Գյումրիում հերթ կանգնած գնում են Ալթայ, Սիբիր, Կրասնոյարսկ, Կամչատկա… Ամենատխուրը` տոմս են ձեռք բերում նոր, չլսված ձևերով. ինչ-որ մեկը երաշխավորում է ընկերոջ կամ բարեկամի համար, որ նրան ապառիկով տոմս տան, իսկ ինքը պարտավորվում է նրա փոխարեն տոմսի գինը մի քանի ամսվա ընթացքում վճարել: Այսպիսի արտագաղթ` դեպի անհայտություն, դեպի անէություն, պատկերացնելն անգամ դժվար է: - Եվ այդ հուսալքվածների հետ հույսե՞ր եք կապում: - Կա մարդկանց ավելի մեծ զանգված, որ ասում են` մի բան արեք, տեսնենք` ինչ է ստացվում, մենք ձեզ հետ գալիս ենք: Ես հավատացնում եմ` ակտիվ գործողութ յունների ժամանակ, երբ մենք կմտնենք իշխանափոխության կամ արտահերթ նախընտրական փուլ, այդ զանգվածը գալու է, լուրջ քանակ կմիանա երևանյան հանրահավաքավորներին, երբ վերջնագծին մոտենանք: - Դուք այնքան համոզած ու վստահ եք խոսում այդ արտահերթի մասին, որ կարծես արդեն որոշված է` վաղը կամ մյուս օրը: - Չէ, վաղը կամ մյուս օրը չենք կարող, բայց դրա կարիքն անժխտելի ու անքննարկելի է: Իհարկե, դիմացը կանգնած ուժը փորձելու է թույլ չտալ, բայց իշխանափո խություն անելու այն շահագրգռվածությունը, հոգևոր այն բազան, որ այսօր կա հայաստանցու մոտ, բավարար է արտահերթ ընտրությունների հասնելու համար: - Նկատենք` Հայստանում ցանկացած իշխանության դեպքում միշտ էլ իշխանափոխության խնդիրն առաջնային է եղել: - Բայց այս կարգի անհրաժեշտություն երբեք չի եղել: Հիմա լուրջ մարտահրավեր կա. հունվար-մայիս ժամանակահատվածում Հայաստանը 65 հազար մարդ է լքել ինքնաթիռներով: Սա պաշտոնական թիվն է: Անգամ պատերազմի ընթացքում այսպիսի արտագաղթ չի եղել: Ասածս մեկնաբանություն չի: Ի դեպ, մենք ոչ թե հանուն իշխանության ջարդել-փշրելու խնդիր ենք դնում, այլ դնում ենք իշխանափոխության անհրաժեշտության խնդիրը խաղաղ ձևով լուծելու խնդիր, ինչը հավանության է արժանանում և´ դրսում և´ ներսում: - Ես գրեթե համոզված եմ, որ Դուք կհամաձայնվեք Լևոն Զուրաբյանի հետ, ով ինձ տված հարցազրույցում ասել է, թե այժմ Հայաստանում թավշյա հեղափոխություն է ընթանում : - Այո, իհարկե, ճիշտ է ասել: - Բայց բոլորովին վերջերս մոսկովյան թերթերից մեկին տված հարցազրույցում Լ.Տեր-Պետրոսյանը կտրուկ հերքել է այն կարծիքը, թե ինքը հեղափոխութ յուն իրականացնելու մտադրություն է ունեցել: Սա առնվազն տարակուսանք է առաջացնում, որովհետև ես շատ լավ հիշում եմ, որ 2008-ի բազմամարդ հանրահավաքներում նա գրեթե բառացի հայտարարեց, թե պարերի միջոցով ժողովուրդը դեմոկրատական հեղափոխություն է իրականացնում: Մի՞թե հակասություն չկա 2008-ի և մի քանի օր առաջ ասվածի միջև: - Ես էլ հիշեցի: Մոսկովյան թերթին տված հարցազրույցում խոսքը գունավոր հեղափոխությունների մասին էր: Ինքը կտրուկ դեմ է ներմուծված հեղափոխություններին: Դա սկզբունք է: Ժողովուրդն է տերը, և նրա ճնշման արդյունքում ինչի որ հասար` քոնն է: Իսկ ներմուծվածը, դրսից բերվածը վտանգավոր է. դրա հետ գալիս է նաև թելադրանքը: - Կարծիք կա, որ ՀՀՇ վարչության նախկին անդամ Խ. Քոքոբելյանի ղեկավարությամբ ստեղծված «Ազատ դեմոկրատներ» կոչվող կուսակցությունը ծնունդ է առել ամերիկյան հովանավորությամբ, և ԱՄՆ-ը հույսեր է կապում, որ գալիք խորհրդարանում կհայտնվեն կամ ՀԱԿ-ը կամ այդ նոր քաղաքական ուժը: - Ես այդպիսի գնահատականների ծանոթ չեմ և դրանց հիմքերն էլ չեմ տեսնում: Այսօր մեր ժողովրդի առջև շատ մեծ, շատ լուրջ, ծանր, կարևոր ժամանակաշրջան ու խնդիր կա: Դա է իմ այսօրվա մտահոգությունը, ծրագիրը, անելիքը: Այսօր Հայաստանի թիվ մեկ մարտահրավերը և խնդիրն արտահերթ ընտրություններով իշխանափո խության անհրաժեշտությունն է: Մենք զբաղված ենք դրանով: - Աստված բարին կատարի: Շնորհակալություն` հարցազրույցի համար: - Անձամբ Ձեզանից և «Ավանգարդից»` նույնպես շնորհակալություն:

Արթուր ԴՈԽՈԼՅԱՆ