ՄԻ ՈԶՆՈՒ ԿԱՐԳԱՎԻՃԱԿՈՎ ԱՊՐՈՂ ԺՈՂՈՎՈՒՐԴ ԵՆՔ

Տարիներ առաջ, ինչպես ընդունված է ասել` հին ու բարի ժամանակներում, մայիսի 1-ին մարդիկ հոծ խմբերով գնում էին շքերթի, նշում էին աշխատավորության տոնը: Այսօր էլ այդ օրը մեր տոնացույցում նշվում է նույնկերպ, բայց տարբեր են օրվա և´ խորհուրդը, և´ աշխատանքին առնչվող խնդիրները: Այդ մասին է զրույցը ՀՀ ԳԱ փիլիսոփայության և սոցիոլոգիայի ինստիտուտի տնօրեն Գևորգ ՊՈՂՈՍՅԱՆԻ հետ:

- Տարիներ առաջ Մայիսի 1-ը հանվեց մեր տոնացույցից, հետո նորից մտցվեց: Ի՞նչ են հուշում սոցիոլոգիական հետազոտությունները. ի՞նչ մտայնություն է առաջացնում այդ օրը մարդկանց մոտ:

- Այն տոները, որոնք խորը ավանդույթ ունեն, և ժողովուրդը սովոր է դրանք նշել. տեղաշարժելը, հանելը, վերացնելն իմաստ չունի: Նույնիսկ քրիստոնեական շատ տաճարներ, եկեղեցիներ կառուցվել են նախկինում հեթանոսական տաճարների տեղանքում կամ անմիջապես կողքին, ինչպես Էջմիածնի Մայր Տաճարը: Այսինքն, 2000 տարի առաջ մարդկությունն արդեն գիտեր, որ այն տեղը, որը նախկինում սրբավայր է եղել, չարժեր քանդել, վերացնել: Այդ գիտակցումը մեր իշխանավորների մոտ հաճախ բացակայում է:

- Հենց այդ պատճառով արդյո՞ք չեն առաջանում նաև այլ խեղաթյուրումներ մեր կյանքում :

- Իհարկե: Ինչպես մարդու կյանքը, հասարակականն էլ իր որոշակի ռիթմն ունի: Այդ ռիթմերի մեջ մտնում են նաև տոնական ու աշխատանքային օրերը: Մեր հասարակությունը 70 տարի շարունակ այդ ռիթմով ապրում էր. էական չէ, որ դա կոմունիստական, խորհրդային տոն էր: Եվ հասարակությանն այդ ռիթմից հանել ու ուրիշ ռիթմի մեջ գցել չի հաջողվի: Դա վնասակար է, կարող է սոցիալական հիվանդություններ առաջացնել: Այդ հիվանդություններից է նաև մարդկանց նյարդային, անորոշ վիճակը, ապագայի նկատմամբ անհավատությունը: Մեր հարցումների մասնակիցների 40-50 տոկոսը վստահ չէ իր ապագայի նկատմամբ և ուզում է, որ իրենց երեխաներն ապրեն ու սովորեն արտասահմանում: Սրա պատճառը նաև այն է, որ մենք խաթարել ենք սոցիալական ռիթմիկան:

- Ձեր կարծիքով, ի՞նչն է պատճառը, որ մեր կյանքը չի կարգավորվում ու հունի մեջ չի ընկնում: Կարծես ինչ-որ շրջապտույտի մեջ ընկած լինենք:

- Շրջապտույտի մեջ ընկանք, որովհետև երկիրը փլուզվեց, բայց նորը մեծ դժվարությամբ է կառուցվում: Այսօր չենք կարող ասել, որ մեր երկիրը կայացած պետականություն է: Ավելին, չենք կարող ասել, որ կայացած, զարգացած հասարակություն ունենք:

- Եթե պետականությունը և հասարակությունը կայացած լինեին, թերևս ամեն ընտրությունից հետո այսքան աղմուկ չէր լինի:

- Իհարկե: Այսքան դժգոհություն, ցույցեր, հացադուլներ ինչո՞ւ պետք է լինեին: Այս ամենը վկայում են, որ այդ կայացման գործընթացը շատ է ձգձգվել: Հասարակութ յունը կարող է, ասենք` 10-15 տարի համբերել: Բայց 20 տարին մեկ սերնդի կյանք է արդեն:

- Բայց չենք կարող կտրուկ լինել, որովհետև պետության կյանքը մարդկայինի նման կարճ չէ...…

- Համաձայն եմ, պատմության համար 20 տարին երկար ժամանակ չի, բայց հասարակության կյանքում այն մեկ սերունդ է:

- Իսկ պատերազմը հաշվի մեջ չէ՞: Չէ՞ որ մեր անկախությունը կայացվեց նաև պատերազմով:

- Գիտեք ինչ, մենք շատ ենք հղում անում պատերազմին, ասելով, որ այն շատ ռեսուրսներ խլեց` ֆինանսական և մարդկային: Բայց պատերազմներ միշտ էլ եղել են, մանավանդ մեր երկրի պատմության մեջ: Երբեմն պատերազմներն օգնում են, որ հասարակությունն ավելի արագ հասունանա, համախմբվի: Պատերազմները ահավոր բան են, բայց նաև խթանում են հասարակության առաջընթացը:

- Լավ, ասում ենք` այսօր աշխատավորության և աշխատանքի տոն է: Այդ առումով ուզում եմ նկատել, որ մեզանում կայացած չեն արհմիությունները: Իսկ զարգացած երկրներում դրանք աշխատավորության շահերի պաշտպաններն են: Ինչո՞ւ ենք այս հարցում հետ մնում:

- Ճիշտ եք ասում: Հատկապես կապիտալիստական երկրներում արհմիությունները շատ ուժեղ են: Մինչև հիմա մարդկանց թվում է, թե արհմիությունները կոմունիս տական, խորհրդային դարաշրջանից եկած կազմակերպություններ են: Այդպես չի: Արհմիությունները քաղաքացիական հասարակության հիմնաքարերից են, որոնց բացակայության պատճառները մեզանում բազմազան են: Առաջինն այն է, որ քաղաքացիական հասարակությունը ձևավորված չի: Սաղմերը կան, այդ հարցում առկա են որոշ հաղթանակներ, ինչը շատ ողջունելի է: Բայց այդ ամենի մեջ արհմիությունները պետք է առաջնային դեր կատարեին, ամենակազմակերպվածը արհմիությունները պետք է լինեին, բայց չկան: Առաջնային պատճառը թերըմբռնումն է, թե դրանք կոմունիստական և խորհրդային հասարակարգից մնացած երևույթ են: Մեր արհմիությունների կազմն էլ հուսադրող չի: Այստեղ մենք նորացման լուրջ խնդիր ունենք. մեր արհմիությունների կադրային կազմը հնուց եկած կադրային կազմ է: Նոր մարդիկ են պետք: Կադրային հարցը Հայաստանում դառնում է առաջնային: Բոլոր ոլորտներում է այդպես: Նայեք` քաղաքականությունում բոլորը հին դեմքեր են, նոր մարդկանց, նոր գործիչների, նոր մտքերի կարիք կա: Նույնն էլ արհմիություններում է: Ես միշտ ընդգծում եմ, որ 2012 թվականից մենք նոր դարաշրջան ենք մտել, մեր հասարակության մեջ եկել է մի սերունդ, որը ծնվել ու մեծացել է անկախ Հայաստանում:

- Եվ այդ նոր սերունդը շատ երևույթների նկատմամբ կտրուկ անհանդուրժող է` ի տարբերություն մեզ: Եվ դա, թերևս, լավ է:

- Շատ ավելի լավ: Շատ բացասական երևույթներ կան, որ մենք հանդուրժում, կուլ ենք տալիս, իսկ նորերը չեն համակերպվում: Կրկնում եմ` լավ է, որ չեն համակերպվում: Բայց ինչքան էլ քննադատում ենք ԽՍՀՄ-ը, այնուամենայնիվ այն նաև շատ դրական արդյունքներ է տվել, հատկապես հայերի համար: Եվ մեր անցյալը ինչ-որ ավելորդ, դեն գցելու բան չի: Մենք մեր անցյալում լավ բաներ շատ ենք ունեցել: Այնպես որ` ամեն ինչ չէ, որ պետք է մերժել, ամեն ինչ չի, որից պետք է հրաժարվել: Լավից ինչո՞ւ հրաժարվել: Նույն խնդիրն առկա է նաև Եվրամիության, եվրոպական արժեքների հարցում: Մենք մոռանում ենք, որ այդ եվրոպական արժեքները դեռ միջնադարից ձևավորվել են նաև հայ մտավորականության, հայ մտքի ազդեցությամբ: Այսինքն, եվրոպական արժեքները մեր արժեքներն էլ են և մեզ դրանք խորթ չեն, մենք մուսուլմա նական երկիր չենք: Դավիթ Անհաղթ, Շիրակացի... Մենք եվրոպական մշակույթին ահագին բան ենք տվել: Այլ հարց է, որ այդ արժեքներն այսօր այնքան են շեղվել, որ մեզ խորթ են թվում: Օրինակ, միասեռությունը. ո՞վ է ասել, թե դա մենք անպայման պետք է ընդունենք: Պետք է շարունակենք եվրոպական արժեքների վրա մեր ազդեցությունը գործադրել:

- Վերադառնանք Մայիսի 1-ի խորհրդին: Անգամ ԱՄՆ պետդեպը մեր մասին տարեկան զեկույցում նշում է, որ մեզանում աշխատանքային օրենսդրությունը չի պահպանվում ու չի վերահսկվում: Ձեր կարծիքով, ի՞նչն է դրա պատճառը, մի՞թե այդքան անօրինապաշտ ենք մենք:

- Նոնսենս է` աշխատավորության տոնը նշել մի երկրում, որտեղ 35 տոկոս գործազուրկ կա: Վերջերս եղա Հունաստանում, այնտեղ մեծ ցույցեր էին` թոշակը և աշխատավարձերը բարձրացնելու պահանջով: Հետո Վիեննայում նույնպես հանդիպեցինք մեծ ցույցի. ուսանողները բողոքում էին, որ ուսման վարձը 10 տոկոսով բարձրացել էր:

Մեր խեղճ ու կրակ ժողովուրդը ոչ ուսման վարձի բարձրացման, ոչ աշխատավարձի ու թոշակի չափի համար չի բողոքում... Չեմ հիշում մի դեպք, որ մեր ժողովուրդը դուրս գա փողոց ու բողոքի իր սոցիալական վիճակի համար: Կուսակցություններն էլ նման պահանջներ չեն բարձրացնում: Իրենք կարող են ասել, որ ընտրությունները կեղծվել են, որ սխալ են ձայները հաշվել... Ու դրա համար կարող են հազարավոր մարդիկ հավաքել հրապարակում: Այսինքն, իրենց շահերի համար: Համացանցում մի նյութ կար. հաշվարկել էին, որ Մոսկվայի կենդանաբանական այգում 1 ոզնու կերակրելու ծախսը կազմում է այնքան, ինչքան մեզ մոտ մեկ շնչին ընկնող սպառողական զամբյուղն է: Այսինքն, մենք մի ոզնու կարգավիճակով ապրող ժողովուրդ ենք. կենսաթոշակը դրանից քիչ է: Մարդիկ ստիպված են 3-4 տեղ աշխատել: Այսինքն, մեզանում գերշահագործման գործընթաց է: Իսկ դրա պատճառը բացառապես մեր մեջ պետք է փնտրենք, պատճառը մեր հոգեբանությունն է, մեր օլիգարխներն են, որոնք գերշահույթներ են ստանում, և նրանց համար օրենքն էլ չի գործում: Սա է խնդիրը:

Տեսնո՞ւմ եք` ինչքան ծավալուն է Մայիսի 1-ի խնդիրը: Մենք ընդամենը մի քանի շերտեր շոշափեցինք: Այնուամենայնիվ, շնորհավորենք բոլոիս տոնը:

- Շնորհավո´ր, և շնորհակալ եմ հետաքրքիր և օգտակար զրույցի համար: