Արվեստագետի հոգում չպեղված բազմաթիվ շերտեր կան...
Անսալով հոբելյանի առիթով իրեն «շուրջկալած» նորելուկ լրագրողների պարզունակ, անլուրջ հետաքրքրասիրությունից վրդովված Ալբերտ ՄԿՐՏՉՅԱՆԻ ցանկությանը` «Ավանգարդը» վաստակաշատ արվեստագետի դիմանկարի ուրվագիծը ներկայացնում է հայտնի կինոբեմադրիչ Արման ՄԱՆԱՐՅԱՆԻ և թատերագետ-գրականագետ Նվարդ ԱՍԱՏՐՅԱՆԻ հետ նրա ունեցած կենդանի զրույցով: - Ալբերտ Մկրտչյանին ճանաչում եմ այն օրվանից, երբ նա որպես կինոբեմադրիչ առաջին անգամ մուտք գործեց «Հայֆիլմ» կինոստուդիա: - Որքան հիշում եմ, նա մեզ մոտ ավարտեց Վաղարշ Վաղարշյանի դերասանական կուրսը, քանի որ ռեժիսորական բաժին այդպես էլ չբացվեց: - Հետո սովորեց Մոսկվայի համամիութենական կինոինստիտուտում: Ինքս էլ սովորել էի այնտեղ ու գիտեի, որ բոլորին հորդորում էին չընկնել պատմական թեմաների ետևից, նկարել միայն ժամանակակից ֆիլմեր: Հատկապես ուրախացա, որ ներկայանում է ազգային մտածողությամբ արված իր սցենարով: Այդ տարիներին սցենարիստներ չկային, ինչպես այսօր: Չկայացավ «սցենարական պորտֆել» ասվածը մեզ մոտ: Կարճամետրաժ ֆիլմ պիտի աներ, կարծեմ` դիպլոմային... - Չէ, կուրսային աշխատանք էր «Լուսանկարը»: 1969-ին էր: Դիպլոմայինս` «Հուշարձանը», 71-ին եղավ: - Ավելի ոգևորվեցի, երբ իմացա, որ Ֆրունզիկը պիտի խաղար: Ինքս սկսել էի եղբորս` Երվանդ Մանարյանի հետ: Ուզում էի Մկրտչյան եղբայրների համատեղ ստեղծագործության օրինակով պարզել, թե որքան արդյունավետ է հարազատների համագործակցությունը: Այսօր համոզված ասում եմ` Ալբերտը շատ դրական դեր կատարեց Ֆրունզիկի կինոարվեստում: Նրա ֆիլմերում Ֆրունզիկը փայլատակեց: - «Լուսանկարը» տևում է ընդամենը 15 րոպե: Հետաքրքիրն ինչ էր` Ֆրունզիկին նկարում էին փոքր դերերում` հիմնականում կոմիկական, ծիծաղելի արտաքինի համար: Իմ կողմից մեծ համարձակություն էր ապացուցել, որ Ֆրունզը դրամատիկ դերասան է: Ֆիլմի առաջին 10 րոպեն ծիծաղում էին, չնայած ծիծաղելի ոչինչ չկար, վերջում` արցունքներն աչքերին տխրում: Հետո «Մեր մանկության տանգո»-ով հաստատեցի, որ նա տրագիկոմիկական դերասան է: - Դերակատարներ էի փնտրում «Հեղնար աղբյուր» ֆիլմս համար: Ֆրունզիկն առաջարկեց իրեն փորձել Երանոսի դերում. «Բոլորը կարծում են` ես ժպիտի, ծիծաղի դերասան եմ, բայց ես ներքուստ համոզված եմ, որ ավելին կարող եմ»: Ես զարմացա, նշանակեցի նկարահանման օրը: Բայց բախտս չբերեց: Մայրը մահացավ: Ժամկետները սեղմ էին: Չէի կարող ուշացնել: Եվ զրկվեցի շատ հետաքրքիր ստուգումից: Այսօր գալիս են երիտասարդ լրագրողներն ու հիմար հարցեր տալիս: Չե՞ն ուզում լուրջ խոսակցություն կինոյի մասին: - Ես ուզում եմ, չնայած հոբելյանի առիթով ենք զրուցում: Դուք, երկու կայացած արվեստագետներ, գնահատեք հետադարձ հայացքով ձեր անցած ճանապարհը ու խոսեք ստեղծագործական պրոբլեմներից: - Մենք հիմա ծանր վիճակում ենք, նկատի ունեմ ազգային կինոն... - Ֆինանսակա՞ն առումով: - Եվ° ֆինանսական, և° բարոյական: Կորցրինք 40 հա տարածք, կայացած կինոստուդիա` իր ամեն ինչով: Ինչպե՞ս կարելի էր մասնավորեցնել ազգային կինոստուդիան: Ընդհակառակը, պետությունը իր վրա պետք է վերցներ նրա պահպանման հոգսը, ինչպես առ այսօր «Մոսֆիլմը», ուրիշ կինոստուդիաներ: Նոր տերերը ոչ մի քայլ չեն ձեռնարկում ստեղծագործական խումբ հավաքելու, հատուկենտ ավագներին ներգրավելու որևէ գեղարվեստական խնդրի լուծման առիթով` ի՞նչ պետք է բեմադրվի, ո՞վ պետք է նկարահանվի: Եթե պիտի անենք այն, ինչ Ամերիկան ու Եվրոպան են անում, դա հետաքրքիր չի լինի, բացարձակապես: Մեր կինոն իր ազգային տեսակով միայն կարող է գրավիչ լինել: Եվ եղել է: - «Լուսանկարը» հենց այնպես չի հեռուստատեսության ստուդիայում նկարահանվել: Այն պետք է նկարահանվեր Մոսկվայում, որի ուսումնական ստուդիան ի դեպ, շատ ավելի հագեցած էր տեխնիկապես, քան «Հայֆիլմ»-ը: Կոնֆլիկտի մեջ մտա ղեկավարության հետ` պնդելով իմը` ես հայ եմ, Հայաստան պիտի վերադառնամ, այնտեղ պիտի աշխատեմ: Թողեցի` եկա: Հայտնվեցի փակուղում: Ֆիլմը նկարեցինք անձնական հայթայթումներով: Հետո Կենտրոնական հեռուստատեսությունը գնեց այն, ու կարողացանք փակել պարտքերը: Հրաշալի դերասաններ էին նկարվել` Մհեր Մկրտչյանը, Արուս Ասրյանը, Ալեքսանդր Հովհաննիսյանը, որոնց աշխատավարձ էի տալիս: Գնացել ենք Իջևան, ուր Հենրիկ Մալյանը «Մենք ենք, մեր սարեր»-ն էր նկարում, խնդրել ենք Ֆրունզին 2 օրով տա, որ նկարեմ: Հենրիկն ասաց. «Եթե ամպամած եղանակ լինի` ես կնկարեմ, եթե արև` դու»: Մենք արևով երբեք չենք սիրում նկարել: Հավաքեցի խումբը, գնացի Իջևան: Արև էր: Հարցրեցի Մալյանին, ասացին` հիվանդ է: Մալյանը ծիծաղեց կրկնակի ուրախությանս վրա. «Ֆրունզը 4 օր է` չկա: Գնա «Ախթամար»-ում փնտրիր»: Գնացի: Տեսնեմ` Շերենցի հետ նստած է: Բերեցի: Հենրիկը օրեր տվեց` նկարեցի: Այնպես որ, ֆիլմերը հեշտ չեն նկարվել: - Իսկ դերասանական փորձեր արե՞լ եք: - Ես կուլիսների մեջ եմ մեծացել: Սկսենք այստեղից... Գիքոր էի խաղում, Ֆրունզը` Բազազ Արտեմ... Շատ դերեր եմ կատարել: Վաղարշյանի դիպլոմային աշխատանքում ինձ տեսնելով` հրավիրեցին «Լենֆիլմ» կինոստուդիա նկարահանվելու: 61-ին էր, Մուրմանսկում աշխատելիս տեսա հյուսիսափայլը, զարմանքից ճչացի` խումբը ծիծաղում էր, իրենց համար սովորական էր այդ արտակարգ երևույթը: Հետաքրքիր օրեր ենք ապրել: Ամեն արվեստագետի կյանքում չպեղված բազմաթիվ էջեր կան: Իսկ նորելուկ լրագրողները գալիս են արդեն կենսագրություն ունեցող արվեստագետի մոտ, փոխանակ հոգու խորքերը թափանցելու, ծիծաղաշարժ պատմություն են հարցնում: Արման Մանարյանն ինչեր ունի պատմելու` ինչպես «Տժվժիկը» նկարեց, «Արտիստը» փակեցին... - Արդարացի եմ համարում ձեր երկուսի դժգոհությունը լրագրողական հոծ բանակի պարզունակ վերաբերմունքից, ձեր անունների ժողովրդականության շահարկումից... - Ի՞նչ կասեք երջանկության մասին: Մի զվարճալի դեպք պատմեք Վահունու կյանքից... - ՀՀ ժողովրդական արտիստ, միջազգային և ՀՀ պետական բազմաթիվ մրցանակների դափնեկիր Ալբերտ Մկրտչյանի կենսագրության ամենամնայուն էջերը` այսօրվա հետահայաց ընդգրկմամբ: - Վաղվանը: Ինչ որ եղել է, անցել-գնացել է... - Հանգուցային կետերը, որ նպաստել են Ձեր ճանապարհի ընտրությանը, արվեստագիտական կերպարի ձևավորմանն ու ամբողջացմանը... - Կրկնում եմ` վաղվանը: Այն, ինչ ծնել ենք ռեժիսորներս` անավարտ են մնացել, հաջողություն են ունեցել, թե ոչ, մեզ համար բոլորը մնայուն են: Մենք ապրել ենք, ստեղծագործել: Կոնկրետ իմ աշխատանքներից ժողովրդի համար մնայուն են դառնալու «Հին օրերի երգը», թե «Մեր մանկության տանգոն», «Քարե հովիտը» թե «Խոշոր շահումը», «Շնչառությունը», թե «Հուշարձանը», «Կյանքի լավագույն կեսը», թե «Ուրախ ավտոբուսը»` ժամանակը ցույց կտա: - Ցավոք, այսօր կինոարվեստը կորցրել է երբեմնի մասսայականությունը: Հեռուստատեսությունը հայկական նոր ֆիլմեր չի պատվիրում, չի ցուցադրում: Երգիծական բնույթի ժապավենները, որ շրջանառության մեջ են դրվում, սիրողական ցածր մակարդակ ունեն: Կինոթատրոններում հազվադեպ են հայկական ֆիլմերի ցուցադրությունները: Սա չի նշանակո՞ւմ, որ մեր կինոն փակուղային իրավիճակում է հայտնվել: - Ոչ մի դեպքում: Կինոն կա: Արվեստի ծաղկման առումով: Մասսայականությունը կորել է, որովհետև գրեթե բոլոր կինոթատրոնների շենքերը վերածեցին շուկաների: Հեռուստատեսությունը չի ցուցադրում, որպեսզի չվճարի: Ֆիլմեր կան, որոնց մասին հանդիսատեսը գաղափար չունի, որովհետև չի տեսել: - Ձեր ինը ֆիլմերից ո՞րն է ամենամեծ դժվարություններով ստեղծվել: - Բոլորը: Հայաստանում, սկսած խորհրդային ժամանակներից, ոչ մի ֆիլմ հեշտությամբ չի ստեղծվել: - Կինոյում հատկապես կարևոր է տեխնիկական հագեցվածությունը: Եթե XXI դարասկզբին ստիպված եք աշխատել անցյալ դարի բարոյապես ու ֆիզիկապես մաշված տեխնիկայով, ինչպե՞ս եք պահպանում լավատեսությունը: - Մենք չենք կարող այլ կերպ: Մանարյանը ասաց ելքի մասին` գնել են կինոստուդիան, թող զբաղվեն նրա մեխանիզմները գործի գցելով: Նրանը` «Սասունցի Դավիթն» ավարտելն է: - Կոնկրետ Ձեզ հետ համագործակցության որևէ առաջարկ չի՞ եղել: Մեր նախորդ հանդիպման ժամանակ, երբ զրուցում էինք Արտիստական թատրոնի կազմավորման շուրջ, ասացիք, որ նոր ֆիլմ եք նկարում: - «Այգաբացը» իմ ու իրենց համատեղ արտադրությունն է: Իրենց մասնակցությո՞ւնը` եղած 30-ամյա տեխնիկան 20 % զեղչով տրամադրելն է: - Ո՞վ է սցենարի հեղինակը: Ի՞նչ թեմա է շոշափվում: Եվ շուտո՞վ կկայանա ցուցադրությունը: - Իմ հինգերորդ սցենարն է, մութ ու ցուրտ տարիների մասին: Գարնանային տեսարաններն են մնում: Այս պահին, երբ եղանակը անսպասելի տաքացել է, ինձ ձյունաշատ ձմեռային մի դրվագ է անհրաժեշտ նկարել-վերջացնել Լենինականում: Հիմա իմ կռիվը բնության հետ է: - Շտապողականությունը, որ նկատում եմ Ձեր պահվածքում, ինձ խանգարում է զարգացնել մեր զրույցը: - Պետք է ավարտեմ հոբելյանական ժապավենիս մոնտաժը: Ուրիշ ի՞նչ կարող եմ ասել իմ մասին: Ես շատ լավ մարդ եմ: Իսկապես: Բայց ով ինձ անտեղի վիրավորում է, հերն անիծում եմ: Սիրում եմ մարդկանց վերաբերվել քնքուշ, խաղաղ: Եվ սպասում եմ նույնպիսի պատասխանի: Մեծահոգությունից թուլամորթություն մազե կամուրջ կա: Երբեք չեմ հաշտվում, երբ ինձ թուլամորթության են մղում: Երկուսս էլ բարի ենք: Արմանը, օրինակ, ֆիլմերը նայում ես, զգում ես, որ բարի մարդ է ստեղծել: Երբ որ դերակատարներ եմ փնտրում, առաջին հերթին նկատի եմ ունենում մարդկային հատկանիշները, նոր միայն` տաղանդը: - Երբեք չե՞ք հուսախաբվել: - Մինչև հիմա` ոչ: Անգամ ոչ-դերասան եմ նկարել նույն սկզբունքով: - Երկար տարիներ դասավանդելով ինստիտուտում` կարողացե՞լ եք Ձեզ հերթափոխ պատրաստել: - Կան տղաներ, աղջիկներ, ովքեր զբաղվում են կինոյով, երիտասարդական կինոփառատոների մասնակցում, մրցանակներ ստանում: Հետո կերևա, թե ով ինչ է դառնալու: - Ձեր ամենածանրակշիռ մրցանակը: - Վենետիկինն էր, Գալյա Նովենցի մրցանակը կնոջ լավագույն դերակատարման համար «Մեր մանկության տանգո»-ում: Այնպես ստացվեց, որ մենք հիմնականում խորհրդային տարիներին մրցանակներ ստացանք: Մինսկի համամիութենական կինոփառատոնում` Մեծ մրցանակը, Գալյա Նովենցը` կրկին կնոջ լավագույն դերակատարման մրցանակը: Կիևում «Կյանքի լավագույն կեսը» երիտասարդական փառատոնի 4 մրցանակակիրներից մեկն էր: Յալթայում «Ուրախ ավտոբուսը» Մեծ մրցանակ ստացավ, Սարատովում` լավագույն սցենարի համար: 88-ից հետո 9 տարի չեմ նկարել մինչև «Ուրախ ավտոբուսը»: Վերջինս ցուցադրվել է Վիսբադենում: Իրանում ստացել է միանգամից 3 դիպլոմ` ժյուրիի, իրենց ակադեմիայի ու հանդիսատեսի: Մոնպելյեում, Ֆրանսիայում ապշելու հոդվածներ են գրվել «Ուրախ ավտոբուս»-ի մասին: - Ձեր հոբելյանական երազանքը: - Երկար ապրել իմ ընկերների, Արմանի, թոռներիս հետ: - Ձեր վերաբերմունքը քաղաքականության նկատմամբ: - Որևէ կուսակցության անդամ չեմ... Գիտեք ինչ, Ամերիկայում ժողովուրդը ընտրում է իր պրեզիդենտին, դեպուտատներին` և վերջ: Թող իրենք մտածեն քաղաքականության մասին: - Իրավացի եք, ամեն մարդ իր գործով պետք է զբաղվի, բայց... Չէ՞ որ ստեղծագործական մթնոլորտի վրա անպայմանորեն ազդում են քաղաքական խմորումները: - Արտիստական թատրոնը ստեղծագործական ընտանիք է` համախմբված մի նպատակի շուրջ` օգնել Մհեր Մկրտչյանին իրականացնելու թատրոն ստեղծելու, իր ներկայացումներով ժողովրդի հետ լինելու երազանքը: Երբ որևէ որոշում ենք ընդունում, դրա շուրջ ենք համախմբվում: - Ձեր հարուստ կենսագրության գրավոր գնահատականներում արդյո՞ք ներառվել են ձեր ստեղծագործությունների ամենակարևոր կողմերը: Չէի՞ք կամենա մեր զրույցով լրացնել բաց թողնվածը: - Անկեղծորեն խոստովանում եմ, որ չեմ կարդում այն ամենը, ինչ իմ մասին գրվում է: Հիմա ահռելի մի արխիվ կա, որ նախկին Մերգելյանի ինստիտուտում պահպանում է իմ ընկերներից մեկը: Նա համառորեն երբեմն ինձ կարդում է իմ մասին գրված հոդվածներից` երբեմն անկեղծորեն զարմացնելով ինձ: - Դրանց ժամանակին իմացությունը խանգարո՞ւմ է Ձեզ: - Այո: Կմեծամտանամ, եթե լավը լինի: Շատ կտխրեմ վատի դեպքում: - Ուրեմն իմ հոբելյանական մշակութային բացիկի բովանդակությանը Ձեզ պիտի իրազեկ դարձնեմ: Ինձ համար Ալբերտ Մկրտչյան արվեստագետը հայկական կինոարվեստի խոշոր գործիչներից է: Ձեր թատերական գործունեության մեջ հատկապես կարևորում եմ Արտիստական թատրոնը ավերակներից վերաշինելու մերօրյա սխրանքը: Որպես ստեղծագործական կոլեկտիվ այն կազմավորվել է: Եվ ես համբերությամբ սպասում եմ նրա ավելի վստահ քայլերին թատերարվեստում: - Ես Ալբերտին նախևառաջ քաջառողջություն եմ ցանկանում: Շարունակ հորդորում եմ թողնել ծխելը, իմ օրինակով: Նրանից մեծ սպասելիքներ ունենք` կինոն ու թատրոնը նույն հաջողությամբ համատեղելով առաջ տանի: - Թատրոնը իրեն հաստատել է, պահպանում է մկրտչյանական ավանդույթները: Նույնիսկ Ֆրունզի աներևույթ ներկայությունն ես զգում այս կոկիկ կամերային միջավայրում: Դուք հմուտ կազմակերպիչ եք և, կարծում եմ, որպես գեղարվեստական ղեկավար ավելի հաստատուն, համարձակ քայլերով, նոր կարող ուժերի ներգրավմամբ կհասնեք մեծ արտիստի անվանը արժանի որակական մակարդակի:
