ԱՌԱՆՑ ՔԵԶ Հայրիկիս դիմանկարի առջեվ

Հիմա դու ինձ նայում ես միայն լուսանկարից: Նույն խորաթափանց աչքերը, կիսահեգնական, կիսաչարաճճի, ամեն ինչ հասկացող ժպիտը: Ի պատասխան այդ լուսավոր հայացքի` ուզում եմ ժպտալ, անգամ լեզու ցույց տալ... Այդպես էլ վարվում եմ: - Երեսառածիկ,- ներող ժպիտով արտաբերում ես դու: «Երեսառածիկ» ...քո բազում հորինած, փաղաքշա-հանդիմանող բառերից ամենասիրածս: Դեռ ոչ այնքան վաղուց ես ինձ մանուկ էի զգում: Մանուկ, երեխա, չնայած բոլորածս չորս տասնամյակներին, չնայած չափահաս որդուս և դեռահաս դուստրերիս գոյությանը: Դեռ ոչ այնքան վաղուց ես ինձ ութամյա աղջնակ էի զգում, կրտսերիս տարեկիցը, որովհետև նրա հետ հավասար կիսում էի քո տված փաղաքուշ մականունները, համբույրներն ու գգվանքները: Մանուկները քո թուլությունն էին: Թոռներդ... ինչպես նկարագրեմ, թե ինչ նշանակություն ունեին նրանք քեզ համար: Դու չէիր բաժանում քո սերը զավակներիդ, թոռներիդ, մերձավորներիդ միջև: Դու յուրաքանչյուրին մի ամբողջ աշխարհ սեր էիր պարգևում: Ի¯նչ երանությամբ էիր կրում որդուս նվիրած ժամացույցը, վաղուց երազած խաղալիքը վերջապես ստացած մանկան անմիջական ուրախությամբ ու հպարտությամբ ցույց էիր տալիս հանդիպողին. «Գառնիկ թոռանս նվերն է»: Իսկ որքա¯ն էիր պատմում, վերապատմում ու կրկնում թոռնիկներիդ մանկական սրամտությունները կամ դիպուկ արտահայտությունները: - Հայրիկ, բավական է պատմես, բոլորն արդեն անգիր են արել: - Կարևոր չէ, ես եմ իմ պատմելուց հաճույք ստանում: Ու կրկնում էիր, ու ամեն անգամ ծիծաղում էիր առաջին անգամ լսածի անկեղծությամբ ու անմիջականությամբ: - Չեմ հասկանում այն մարդկանց, ովքեր ասում են, թե իրենց թոռներին զավակներից առավել են սիրում: Ես զարմանում եմ, որ թոռներիս գրեթե զավակներիս պես եմ սիրում,- քանի¯ անգամ ես կրկնել այս արտահայտությունը: Իդեալական հայրիկ: Այս մաշված որոշիչր թարմանում, նոր շուք ու փայլ է ստանում, երբ քեզ է բնորոշում: Մանուկ, անգամ դեռահաս տարիքում իմ մտքով անգամ չէր անցնում, թե ամուսինները կարող են տարաձայնություններ ունենալ, էլ չեմ խոսում վեճ ու կռվի մասին: Դու և մայրիկր երբեք չէի՞ք վիճում: Իհարկե վիճում էիք, արդեն հասուն տարիքում ի զարմանս ինձ տեղեկացա, որ անգամ եղել են դեպքեր (դրանք մատների վրա կարելի է հաշվել), երբ երկու-երեք օր չեք խոսել միմյանց հետ: Մենք` զավակներս, դա չենք նկատել: Մենք դա չպետք է նկատեինք: Փոխադարձ ջերմությունն ու ուշադրությունը, միմյանց դիմելու միայն ձեզ հատուկ քաղցրությունը, ձեր մտերմիկ զրույցները: Ահա ինչին ենք ականատես եղել մշտապես: Դուք մտերիմ, ոչ, մտերմագույն ընկերներ եք եղել կյանքում: Դու և մայրիկը: Դա անգնահատելի իրողություն է, կյանքի ընկեր հասկացության բառացի արտահայտում: Եղել է, եղել է... Սիրտս չի ուզում, որ անցյալ ժամանակով խոսեմ քո մասին, կտոր-կտոր է լինում, մինչդեռ «խելացի» գրիչս ձևակերպում է հուշերս... անցյալ ժամանակով: Հաշտվե՞լ... իսկ ինչ եմ ի զորու անել: Կարող եմ մտովի ետ գնալ ու տեսնել ինձ հայրիկիս ձեռքը բռնած` մանկապարտեզի ճանապարհին: Ամբողջ ճանապարհն անցնում եմ ցատկոտելով ու հարցերի տեղատարափ թափելով: Չեմ հիշում անգամ մի դեպք, որ մանկական, երբեմն անիմաստ հարցերը համբերությունից հանեին հայրիկիս: Ամեն ինչի պատասխանը կար, ու համոզիչ պատասխանը: Տեսնում եմ նրան մեր փոքրիկ, վարձու սենյակի անկյունում տեղադրված գրասեղանի առջև: «Ի¯նչ է այսքան գրում ու կարդում»,- մտորում եմ մյուս անկյունում տեղավորված իմ մանկական մահճակալին պառկած: Հարցս չէի բարձրաձայնում` բնազդորեն հասկանալով, որ չի կարելի խանգարել հայրիկին: Նայում էի լուսամփոփից պատերին առաջացած լուսաստվերների տարօրինակ խաղին, որոնք, գումարվելով մանկական վառ երևակայությանը, դառնում էին հեքիաթի հերոսներ: Ես քուն էի մտնում` մտովի խաղի մեջ նետվելով նրանց հետ և այն համոզմամբ, որ հայրիկը գիշերները չի քնում: Գրում ու կարդում է: Հիշում եմ ... հիշում եմ լարվածությունից գունատված դեմքդ, երբ դուրս եկա ինստիտուտի ընդունելության վերջին քննությունից, և արդյունքն իմանալուց հետո` ողջ բակով մեկ հնչած ուրախ բացականչությունդ: Հիշում եմ` ինչպես էիր դաստիարակում մեզ: Ոչ, դրանք խրատական տոնով հնչեցված երկարաշունչ ճառեր չէին: Դրանք ընկերների, կոլեգաների, հարազատների հետ սեղանի շուրջն անցկացվող զրույցներ էին ամենատարբեր թեմաներով` ամբողջ աշխարհում և մեր երկրում տեղի ունեցող դեպքեր ու երևույթներ, մարդկային արժեքներ, գրականություն, մշակույթ, ամեն-ամեն ինչ: Դրանք անգամ խոհանոցում մայրիկի ու անձամբ մեզ հետ առօրյա շփումներն ու զրույցներն էին, որոնց թեման օրվա ճաշից կարող էին հասնել մինչև համաշխարհային պրոբլեմներ: Այդպես «ակամա» էիր դու մեզ դաստիարակում: Այդպես, առանց գիտակցելու, մենք դառնում էինք քո համախոհները, կիսում քո հայացքները և ձևավորվում որպես անհատականություն: Քո ուղղակի խորհուրդներն էլ կատեգորիկ չէին: «Ի՞նչ ես կարծում, համաձա՞յն ես արդյոք, իսկ եթե ոչ թե այսպես, այլ ա՞յլ կերպ...»,- ահա ինչ տոնով էին տարվում այդ զրույցները: Եվ մենք ինքներս էինք հանգում այն եզրակացությանը, որ երկուստեք համարում էինք ճիշտ: Դու պարզապես ինքդ քեզ թույլ չէիր տալիս ուրիշին (եթե անգամ այդ ուրիշը հարազատ զավակդ է) հրամցնել պատրաստի ճշմարտություններ կամ պարտադրել քո համոզմունքները: Դու հնարավորություն էիր տալիս առարկելու, մտածելու, եզրահանգելու և այնքան նրբանկատ կերպով մեր մտքերն ուղղում էիր դեպի ճիշտ հուն: Հիշում եմ... Հիշում եմ` որքան զարմացա, երբ որդուս ծննդից հետո խոստովանեցիր, որ միշտ երազել ես արու զավակ ունենալ: Վստահ եմ, դուստրերիցդ ոչ մեկի մտքով էլ չի անցել, որ յուրաքանչյուրի ծնվելու պահին դու, գուցե հոգուդ խորքում, երազել ես, որ գոնե մեկը տղա ծնվի: Չենք մտածել, որովհետև միշտ վստահ ենք եղել, որ դու երիցս երջանիկ էիր մեր գոյությամբ: Երջանկությունն ու սերը այնպես են պարուրել սիրտդ ու հոգիդ, որ չիրականացված բաղձանքդ խեղդվել է զգացմունքների այդ հորձանուտում: Եվ որքա¯ն անկեղծ էին հնչում խոսքերդ, երբ համակուրսեցի հինգ ընկերուհիներիս մեր տանը հավաքված տեսնելով (ավելացած երկու քույրերս)` միշտ ասում էիր. «Ոնց կուզեի յոթդ էլ իմ հարազատ աղջիկները լինեիք»: «Այդպես էլ կա,- երկրորդում էիր դու քո անզուգական բարի ժպիտով»: Հիշում եմ...Օ¯, Տեր Աստված, որքան շատ են հիշողություններս: Նրանց վարար հորձանքը կաթվածահար է անում գրիչս: Ես չեմ ուզում շատ մասնավոր, մտերմիկ դեպքեր հիշել: Այսինքն` դրանք ես չեմ էլ մոռանում: Պատմել, կիսվել չեմ ուզում: Դրանք իմն են և քոնն էին: Դրանք կմնան ինձ հետ: Միմիայն ինձ հետ: Ես շատ վաղուց արդեն մանուկ չեմ: Բայց միայն վերջերս զգացի դա: Զգացի, երբ այլևս կողքիս չէիր: Կողքիս չե՞ս: Ի¯նչ անհեթեթություն: Դու միշտ կողքիս ես, միշտ ինձ ես նայում քո անսահմանորեն բարի, խորաթափանց, անբացատրելի, հանելուկային ժպիտով, աչքերիդ չարաճճի փայլով: Ես մտովի` երեսառած մանկան պես լեզու եմ ցույց տալիս: «Երեսառածիկ»,- ասում ես դու: Ես ծիծաղում եմ մանկան անհոգ ծիծաղով և… արտասվում անգնահատելի, անփոխարինելի կորստի ցավից ծնված հասուն մարդու արցունքներով: Մարդն ապրում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ նրան հիշում են... Քո մասին միշտ հիշում են ընտանիքիդ անդամները, ընկերներդ, աշխատակիցներդ, հազարավոր սաներդ, որոնց առջև դու, առանց չափազանցության, բառի բուն իմաստով կանաչ լույս ես վառել: Հիմա ինքդ ես լույս, որ երկա¯ր, շա¯տ երկար, գուցե հավերժ վառվելու ես ԱՅՍ կյանքում: